Ali Çetinkaya

Ali Çetinkaya
Türkiye Ulaştırma Bakanı
Görev süresi
3 Nisan 1939 - 20 Kasım 1940
Başbakan Celâl Bayar
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Cevdet Kerim İncedayı
Türkiye Bayındırlık Bakanı
Görev süresi
16 Şubat 1934 - 3 Nisan 1939
Başbakan İsmet İnönü
Celâl Bayar
Yerine geldiği Hilmi Uran
Yerine gelen Ali Fuat Cebesoy
Türkiye Büyük Millet Meclisi
1., 2., 3., 4., 5., 6., ve 7. dönem milletvekili
Seçim Bölgesi 1920 – Karahisar-ı Sahib
1923 – Afyonkarahisar
1927 – Afyonkarahisar
1931 – Afyonkarahisar
1935 – Afyonkarahisar
1939 – Afyonkarahisar
1943 – Afyonkarahisar
Kişisel bilgiler
Doğum 1878
Afyonkarahisar, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 21 Şubat 1949 (71 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Partisi Cumhuriyet Halk Partisi
Bitirdiği okul Mekteb-i Harbiye
Mesleği Asker
Askerî hizmeti
Bağlılığı  Osmanlı (1898-1919)
 Türkiye (1919-1926)
Hizmet yılları 1898-1926
Rütbesi Miralay
Çatışma/savaşları Trablusgarp Savaşı
Balkan Savaşları
I. Dünya Savaşı
Kurtuluş Savaşı
Ödülleri

Ali Çetinkaya (1878, Afyonkarahisar - 21 Şubat 1949, İstanbul), Türk asker siyaset ve devlet adamı. "Kel Ali" lakabı ile anılır.[1]

I. Dünya Savaşı'nda çeşitli cephelerde savaşmış bir subay; İzmir'in işgalinden sonra Kurtuluş Savaşı'nın askeri anlamda “ilk kurşununu atan” kişi olarak kabul edilmiştir.[2] Bayındırlık Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı görevlerinde bulunmuş bir siyasetçi; Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Ulaştırma Bakanı’dır.

Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda, TBMM I. II., III., IV., V., VI., VII. dönemlerde meclis üyesi olarak yer aldı.

Hukukçu olmamasına rağmen ikinci dönem Ankara İstiklal Mahkemesi başkanlığını yaptı. İzmir suikastı, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası davası gibi önemli davalara baktı. Bayındırlık Bakanlığı sırasında Ankara’daki resmi dairelerin çoğunu yaptırdı. Ulaştırma bakanlığı sırasında demiryolu politikasının savunucusu oldu.

Ankara İstiklal Mahkemesi başkanlığı görevinde İskilipli Mehmed Âtıf Hoca'nın idam kararını vermiştir.

Yaşamı

1926'daki İzmir Suikastı davasının İzmir'deki evresinde mahkeme salonuna giden Necip Ali Bey, "Kel" Ali Bey ve "Kılıç Ali Bey.

1878 yılında Afyonkarahisar'da doğdu. Babası demirci ustası Ahmet Efendi, annesi Fatma Hanım’dır. Babasını küçük yaşta kaybetti.

Afyonkarahisar Rüştiyesi'nde ve Bursa Askeri İdadisi'nde okudu. Ardından 1898 yılında Harp Okulu’nu bitirdi. Devrin pek çok genç subayı gibi Balkanlar’da görev yaptı ve geleceğin ünlü subayları olan Resneli Niyazi Bey, Enver Bey, Ali Fethi Bey ile tanıştı. 1907’da Manastır'da İttihat ve Terakki Cemiyeti adlı gizli örgüte katıldı. Hareket Ordusunun 31 Mart İsyanı’nı bastırmasından sonra II. Abdülhamit’in tahtan indirilmesinde ve Alatini Köşkünde ikamete götürülürken korunmasında Muhafız Birlik Komutanı Ali Fethi Bey’in yardımcısı olarak görev aldı[3].

Trablusgarp’ın işgali üzerine gönüllü subay olarak Trablusgarp Savaşı’nda çarpıştı; Mustafa Kemal ile aynı cephede savaştı. Bu arada “deli” lakaplı Üsteğmen Halit Bey ile görev yapmış ama anlaşamadıkları için iki subayın görev yerleri değiştirilmişti.[3] Trablusgarp'taki başarılarından ötürü binbaşı rütbesine terfi etti.

I. Dünya Savaşı'nda Irak, Kafkasya ve Makedonya cephelerinde çarpıştı. Yarbaylığa yükseldi. Kut'ül Ammare'de dört ay Türk Birliklerine karşı dayanan İngiliz birliğini teslim alınmasında büyük katkısı oldu. Başarılarından ötürü Türk, Alman, Avusturya madalyaları ile ödüllendirildi.

Mondros Mütarekesi'nden sonra İstanbul’da Karakol Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı ve Yediler diye bilinen ilk faaliyet grubunun içinde bulundu. Anadolu'ya silah, cephane kaçırmak için uğraştı. Bu dönemde Mefharet Hanım ile nişanlanadı ve daha sonra gerçekleşen evliliklerinden "İstiklal" (1923-2011) adlı bir kızı dünyaya geldi[3].

İzmir’in işgalinden az önce, Ayvalık'taki 172. Alay Komutanlığı'na getirildi. 29 Mayıs 1919 tarihinde Ayvalık'ı işgal eden Yunan ordusuna karşı ilk direnişi başlattı ve halkın da katılımını sağlayarak, Ayvalık Cephesini oluşturdu. Günümüzde, Ayvalık'ta Yunan işgaline karşı atılan ilk kurşunun atıldığı yer olarak kabul edilen tepede onun adını taşıyan Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ait Rehabilitasyon Merkezi Komutanlığı yer alır.

Ekim 1919 tarihinde askerlikten istifa etti ve 1920 yılında toplanan son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na Afyonkarahisar milletvekili olarak girdi. İstanbul’un işgali üzerine Malta sürgünleri arasında yer alarak yurttan uzaklaştırıldı. 1921 yılında serbest bırakıldı ve yurda dönerek Afyonkarahisar mebusu olarak TBMM 1. Dönem’e katıldı.

1925 yılında TBMM'de tartıştığı Ardahan Milletvekili Halit Paşa'yı öldürdü; ancak meşrû müdafaa halinde olması bahanesiyle hakkında kovuşturma yapılmadı.[4]

Şeyh Said İsyanı'ndan sonra kurulan ve 7 Mart 1927 tarihine kadar görev yapan İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi’nin başkanlığını yaptı. Mahkemenin “Üç Ali'ler” diye bilinen üyelerinden birisiydi (diğerleri; Kılıç Ali ve Necip Ali). Mahkemenin baktığı en önemli davalardan birisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası‘nin Şeyh Said İsyanı ile bağlantılı görülüp kapatılmasına yol açan davadır. Bir diğer önemli dava ise Mustafa Kemal’e karşı düzenlen İzmir Suikastı ile ilgili davadır.[1] Mahkeme bu davada Mahkeme bütün Terakkiperver mensubu milletvekillerini ve muhalefetteki etkili İttihatçıları tutuklama kararı almış; hatta tutuklananların delil yetersizliği nedeniyle serbest bırakılmasını isteyen Başbakan İsmet Bey’i de tutuklama kararı almıştır[3].

16 Şubat 1934 tarihinde Bayındırlık Bakanı oldu. Ankara'daki resmi dairelerin çoğu, beş yıl süren bakanlığı sırasında yapıldı. Bu görevi 3 Nisan 1939 tarihine kadar sürdü. Bakanlığı sırasında 1937 yılında Almanya'ya seyahati sırasında gerçekleşen buluşma sonucu Nazi Diktatörü Adolf Hitler'le görüşen ilk Türk Bakan oldu ve Hitler'in dünyayı bir savaşa sürüklediğini tespit etti[5].

1939-1940 yıllar arasında bir süre de Ulaştırma Bakanlığı yaptı. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Ulaştırma Bakanıdır. Bakanlığı sırasında demiryolu politikasının savunucusu oldu ve 1200 km demiryolu yaptırdı[2].

Ulaştırma Bakanlığı'ndan ayrıldıktan sonra 1946 yılına kadar Afyonkarahisar milletvekili olarak kaldı. Yapılan ilk serbest seçimde Afyonkarahisar halkı tarafından milletvekili seçilmedi. Ömrünün son yıllarını İstanbul’da geçirdi.

21 Şubat 1949 tarihinde İstanbul'da hayatını kaybetti. Cenazesi Afyonkarahisar'a defnedildi.

Adının yaşatıldığı yerler [2]

Kaynakça

  1. 1 2 "Milli cellatlar, cellat mukallitleri". Taraf. 3 Nisan 2011. 14 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131114083434/http://www.taraf.com.tr:80/ayse-hur/makale-milli-cellatlar-cellat-mukallitleri.htm. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012.
  2. 1 2 3 Mustafa Balcıoğlu, Ölümünün 48. Yılında Ali Çetinkaya, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 13:, Sayı:38 Temmuz 1997
  3. 1 2 3 4 Üç Ali’ler, Tarih ve Aydınlanma Sitesi, Erişim tarihi:08.08.2011
  4. ↑ Mecliste Öldürülen Ardahan Milletvekili Deli Halit Paşa, Siyasalbirikim Gazetesi, 25.05.2011
  5. ↑ Çetinkaya Hitler Görüşmesi, Bilici.net sitesi, Erişim tarihi:08.08.2011
Siyasi görevi
Önce gelen:
Önce gelen yoktur.		 Türkiye Ulaştırma Bakanı
3 Nisan 1939 - 20 Kasım 1940		 Sonra gelen:
Cevdet Kerim İncedayı
Önce gelen:
Hilmi Uran		 Türkiye Bayındırlık Bakanı
16 Şubat 1934 - 3 Nisan 1939		 Sonra gelen:
Ali Fuat Cebesoy
Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanları
Ulaştırma Bakanları
(1939-2011)
Ulaştırma, Denizcilik ve
Haberleşme Bakanları
(2011-günümüz)
Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanları
TBMM Nafia Vekilleri
(1920-1923)
TC Nafia Vekilleri
(1923-1928)
TC Bayındırlık Bakanları
(1928-1987)
TC İmar ve İskân Bakanları
(1958-1983)
TC Bayındırlık ve İskân Bakanları
(1987-2011)
TC Çevre ve Şehircilik Bakanları
(2011-günümüz)
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/2/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.