İtalyanca

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya, ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan bir dildir.

İtalyanca
Lingua italiana
Italiano
Telaffuz İtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno]
Bölge İtalya yarımadası
Etnisite İtalyanlar, Ticinese
Konuşan sayısı 67 milyon  (2020)
Dil ailesi
Hint-Avrupa
Erken formlar:
Diyalektler
İsviçre İtalyancası
Resmî durumu
Resmî dil  Avrupa Birliği
 İtalya
  İsviçre
 San Marino
 Vatikan
 Hırvatistan
 Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1 it
ISO 639-2 ita
ISO 639-3 ita
  Resmî Dil
  Lingua franca olarak kullanılan bölgeler
  Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur. Hint-Avrupa dil ailesinin Romen dilleri kolundadır.

Ortaçağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli şivelere ayrılmıştır. Ortaçağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır ve özellikle Kuzey ve Güney şiveleri arasında anlaşmakta zorluk çıkacak kadar büyük farklar bulunur.

İtalyanca Romen dilleri içerisinde Latinceye en sadık kalmış olanıdır, bu yüzden “Modern Latince” olarak da adlandırılır. Diğer Romen dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Romen dillerini de kısa zamanda öğrenebilir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir ve bu yüzden de dünyanın en güzel dillerinden kabul edilir. İtalyanca, Rönesans devrinde zamanının Lingua Franca'sı görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyanca’dır. İtalyanca dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir. Duygusal anlatımları zengin bir dildir.

Avrupa'da İtalyancanın konuşulduğu yerler

Alfabe

İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

ABCDEFGHILMNOPQRSTUVZ
abcdefghilmnopqrstuvz

Okunuş

  • C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
  • Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
  • G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c harfi gibi okunur.
  • Gl "ly" olarak, gn ise "ny" olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
  • H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
  • R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
  • Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

İtalyanca yazılışı Türkçe ses karşılığı Açıklama Örnek
ca, co, cu"k"c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezcasa (ev) kasa
ce, ci"ç"c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşürcittà (şehir) çita
Che, chi"k"c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirocchio (göz) okkio
ga, go, gu"g"g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezgatto (kedi) gatto
ge, gi"c"g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşürgente (insanlar) cente
ghe, ghi"g"h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılarlunghezza (uzunluk) lungetza
sca, sco, scu"sk"sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezscuola (okul) skuola
sce, sci"ş"e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunurscegliere (seçmek) şelyere
sche, schi"sk"sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirscheletro (iskelet) skeletro

Vurgu ve tonlama

Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

  • Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

  • İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

Dilbilgisi

İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

Belirteçler

Belirli tanımlıkların tekil ve çoğul hâlleri L'articolo determinativo al singolare e plurale
Erkek belirteç çoğul hâli Not Örnek
il isadece sessiz harflerden önceil palazzo / i palazzi (saray / saraylar)
l' glisesli harflerden öncel'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler)
lo glis + sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden öncelo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler)
Dişi belirteç Çoğul hâli Not Örnek
la lesessiz harften öncela pizza / le pizze (pizza / pizzalar)
l' lesesli harften öncel'idea / le idee (fikir / fikirler)

Fiiller

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

essere (olmak)
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) condizionale (şartlı kip) futuro (gelecek zaman) imperfetto trapassato prossimo
io sono sono stato/a sarei sarò ero ero stato/a
tu sei sei stato/a saresti sarai eri eri stato/a
lui/ lei/ Lei è è stato/a sarebbe sarà era era stato/a
noi siamo siamo stati/e saremmo saremo eravamo eravamo stati/e
voi siete siete stati/e sareste sarete eravate eravate stati/e
loro sono sono stati/e sarebbero saranno erano erano stati/e
avere (sahip olmak)
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) condizionale (şartlı kip) futuro (gelecek zaman) imperfetto trapassato prossimo
io ho ho avuto avrei avrò avevo avevo avuto
tu hai hai avuto avresti avrai avevi avevi avuto
lui/ lei/ Lei ha ha avuto avrebbe avrà aveva aveva avuto
noi abbiamo abbiamo avuto avremmo avremo avevamo avevamo avuto
voi avete avete avuto avreste avrete avevate avevate avuto
loro hanno hanno avuto avrebbero avranno avevano avevano avuto
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) imperfetto
Parlo = konuşuyorumHo parlato = konuştumParlavo = konuşuyordum
Parli = konuşuyorsunHai parlato = konuştunParlavi = konuşuyordun
Parla = konuşuyorHa parlato = konuştuParlava=konuşuyordu
Parliamo = konuşuyoruzAbbiamo parlato = konuştukParlavamo=konuşuyorduk
Parlate = konuşuyorsunuzAvete parlato = konuştunuzParlavate=konuşuyordunuz
Parlano = konuşuyorlarHanno parlato = konuştularParlavano=konuşuyorlardı

İtalyanca’da 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.[1]

Bütün Hint-Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

  • Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
  • Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İtalyanca bir pasaj

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."
Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."

Bazı İtalyanca kelimeler

  • sì - evet.
  • no - hayır.
  • ciao - merhaba.
  • grazie - teşekkür ederim.
  • prego - bir şey değil.
  • Come stai - Nasılsın?
  • Bene - iyi
  • Bello - güzel
  • per favore - lütfen
  • mi scusi - affedersiniz
  • buonanotte - iyi geceler
  • buongiorno - günaydın
  • buonasera - iyi akşamlar
  • arrivederci - hoşça kalın

Çekirdek aile

  • il fratello - erkek kardeş/ağabey
  • la sorella - kız kardeş/abla
  • il padre/il papà - baba
  • la madre/la mamma - anne

Birkaç ülke ve dilleri

  • Italia - İtalya
  • l’italiano - İtalyanca
  • Turchia - Türkiye
  • il turco - türkçe
  • Inghilterra - İngiltere
  • l'inglese - İngilizce

İtalyanca sayılar

  • 1 - Uno
  • 2 - Due
  • 3 - Tre
  • 4 - Quattro
  • 5 - Cinque
  • 6 - Sei
  • 7 - Sette
  • 8 - Otto
  • 9 - Nove
  • 10 - Dieci
  • 11 - Undici
  • 12 - Dodici
  • 13 - Tredici
  • 14 - Quattordici
  • 15 - Quindici
  • 16 - Sedici
  • 17 - Diciassette
  • 18 - Diciotto
  • 19 - Diciannove
  • 20 - Venti
  • 21 - Ventuno
  • 22 - Ventidue
  • 23 - Ventitré
  • 28 - Ventotto
  • 30 - Trenta
  • 40 - Quaranta
  • 50 - Cinquanta
  • 60 - Sessanta
  • 70 - Settanta
  • 80 - Ottanta
  • 90 - Novanta
  • 100 - Cento
  • 200 - Duecento
  • 1000 - Mille
  • 2000 - duemila
  • 2014 - duemilaquattordici
  • 10000 - diecimila
  • 100000 - centomila
  • 1000000 - milione

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.