Mısır Hidivliği

Mısır Hidivliği سلطنة مصر
←   ← 1805–1914 →
Bayrak Arma
Mısır Hidivliği'nin en geniş sınırları (1820)
Başkent	Kahire
Dil(ler)	Osmanlı Türkçesi ve halk arasında Arapça
Din	İslam
Yönetim	Monarşi
Vali - Hidiv
- 1805-1848	Mehmet Ali Paşa
- 1848-1854	I. Abbas Hilmi Paşa
- 1854-1863	Said Paşa
- 1863-1879	Hidiv İsmail Paşa
Yüzölçümü	1,001,450 km2
Para birimi	Mısır lirası

Mısır tarihi
Bu madde Mısır kategorisi ile ilişkilidir.
Hanedan öncesi Mısır MÖ 3100
Antik Mısır
Erken Hanedan Dönemi MÖ 3100–2686
Eski Krallık MÖ 2686–2181
1'inci Ara Dönem MÖ 2181–2055
Orta Krallık MÖ 2055–1650
2'nci Ara Dönem MÖ 1650–1550
Yeni Krallık MÖ 1550–1069
3'üncü Ara Dönem MÖ 1069–664
Geç Dönem MÖ 664–332
Klâsik Antik
Ahameniş Mısırı MÖ 525–332
Ptolemaios Mısırı MÖ 332–30
Roma & Bizans Mısırı MÖ 30 – MS 641
Sâsânî Mısırı 621–629
Ortaçağ
Arap Mısırı 641–969
Fâtımî Mısırı 969–1171
Eyyûbî Mısırı 1171–1250
Memlûk Mısırı 1250–1517
Modern Çağ
Osmanlı Mısırı 1517–1867
Fransız İşgali 1798–1801
Muhammed Ali yönetimi 1805–1882
Mısır Hidivliği 1867–1914
Modern Mısır
İngiliz İşgali 1882–1922
Mısır Sultanlığı 1914–1922
Mısır Krallığı 1922–1953
Cumhuriyet 1953–günümüz

Mısır Hidivliği, 1805 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından kurularak 1914 yılına kadar Mısır ve Sudan'ın büyük bir bölümünün yönetimini elinde tutan, iç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı özerk devlettir. Mısır Hidivliği, kurulduğu 1805'ten 1914 yılına kadar Mehmet Ali Paşa'nın soyundan gelen Kavalalılar Hanedanı tarafından yönetilmiştir.

Tarihçe

Ailenin atası İbrahim Ağa, aslen Konyalı olup, Osmanlılar devrinde Edirne’ye gelmiş ve Makedonya’da Kavala şehri kalesine bekçibaşı tayin edilmişti. Kavala’ya yerleşen İbrahim Ağa'nın kardeşi Tosun Ağa, şehrin mütesellimi, onun oğlu Ali Tosun Paşa da, Osmanlı Devleti'nde beylerbeyi vazifesindeydi. Kavalalıların en meşhur şahsiyeti, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dır. Kendisini, Osmanlı Sultanı III. Selim (1789-1807) vezirlik rütbesiyle Mısır valisi tayin etmiş, o da bilâhare Kavalalılar Hanedanını kurmuştur.

Kavalalılar, önceleri Arabistan'daki Vehhâbîlere ve Osmanlılara karşı ayaklanan Rumlara karşı mücadelelerde başarılı olarak Osmanlılara yardımcı oldular ama daha sonra Mehmet Ali Paşa'nın Suriye'yi de ele geçirmek istemesi Osmanlı padişahı II. Mahmut'la Mehmed Ali Paşa'nın arasının açılmasına sebep oldu. Oğlu İbrahim Paşa'nın isyanı, Osmanlıları içeride ve dışarıda güç duruma düşürdü.

Kurulduğu tarih olan 1805'ten 1868 tarihinde kadar olan zaman Mısır'ın yöneticileri olan Kavalalı soyundan yöneticiler dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı görünmek amacıyla vali unvanını kullanmıştır. 1868'den itibaren ise Osmanlı Devleti'nin merkezi otoriteyi kuvvetlendirmek için eyalet sisteminden vilayet sistemine geçmesiyle beraber ilk defa İsmail Paşa vali unvanı yerine hidiv unvanını kullanarak Mısır'ın sıradan bir Osmanlı vilayeti olmadığını göstermek istemiştir.

İsmail Paşa, İngiliz ve Fransızların etkisiyle II. Abdülhamid tarafından görevinden alınınca oğlu Tevfik Paşa veraset yasası gereğince hidiv oldu. Hidivliğe gelişinden kısa bir süre sonra, istifa eden Şerif Paşa'nın yerine başbakanlığı da üstlendi ve bu iki görevi iki yıl birlikte sürdürdü. İngiltere ve Fransa'nın denetiminde Mısır'ın yıllık gelirinin yarısının borçların ödenmesine ayrılmasını kabul etti.

1882'de kurulan Mahmud Sami el-Barudi hükümetinde savaş bakanı olan milliyetçilerin önderi Arabi Paşa'nın saygınlığının iyice artması üzerine Mısır'daki otoritesi zayıflayan ve hidivliği tartışılmaya başlanan Hidiv Tevfik Paşa, İngiltere ve Fransa'dan yardım istedi. İngiliz donanmasının İskenderiye'yi bombalaması (Temmuz 1882) üzerine muhalefet tarafından hain ilan edilen Tevfik Paşa İngilizlere sığınmak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti'nin karşı çıkmasına rağmen Mısır'ı işgal eden İngilizler Et-Tellü'l-Kebir'de Mısır ordusunun başkomutanı Arabi (Urabi) Paşa'yı bozguna uğratarak (Eylül 1882) milliyetçi hareketi ezdiler; böylece Tevfik Paşa, hidiv olarak yeniden Kahire'ye geri döndü ve bundan sonra hidivliğini ancak işgal güçlerinin denetimi altında sürdürebildi. Osmanlı Devleti, İngilizleri zorla Mısır'dan çıkaramayacağını bildiğinden İngilizlerle anlaşmak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya göre Mısır hidivleri yine Kavalalılar Hanedanı'nından olmak şartıyla Osmanlı Devleti ve İngiltere'nin onayıyla seçilecekti. Böylece İngiltere'nin Mısır'daki varlığı Osmanlı Devleti tarafından da resmen tanınmış oldu.

Bu tarihten sonra Mısır hidivleri, hidivliklerini işgal güçlerinin denetimi ve baskısı altında sürdürebildiler. Hidiv Tevfik Paşa'nın oğlu olan Abbas Hilmi Paşa, 1892'de hidivliğe getirildi. İngilizler, Abbas Hilmi Paşa'nın görevi süresince Mısır'ın iç işlerine karıştılar ve Osmanlıların Mısır'daki etkisi azaldı. Akabe'nin Hidivlik'ten ayrılarak Hicaz Vilayetine katılmak istenmesi üzerine, İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında Akabe Sorunu adı verilen anlaşmazlık patlak verdi; İngilizler, sert çıkış yapınca Akabe gene Mısır'a bağlı kaldı.

Türk dostu, İngiliz düşmanı olan ve sık sık İstanbul'a gelip giden Abbas Hilmi Paşa'nın 1914'te İstanbul'da bulunduğu sırada, Osmanlı Devleti, Almanya'nın safında İngiltere'ye karşı I. Dünya Savaşı'na girince İngiltere, Osmanlı Devleti'nin Mısır üstündeki haklarını artık tanımadığını ilan etti ve böylece Abbas Hilmi Paşa'nın hidivliği de sona erdi. İngilizler, Abbas Hilmi Paşa'nın yerine amcası Hüseyin Kamil Paşa'yı sultan unvanıyla Mısır'ın başına getirdiler. Böylece Mısır Hidivliği de fiilen son bularak İngiliz güdümündeki Mısır Sultanlığına dönüşmüş oldu.

Kavalalılar Hanedanı

1. Kavalalı Mehmet Ali Paşa (1805-1848)
2. Kavalalı İbrahim Paşa (1848- (?)
3. I. Abbas Hilmi Paşa (1848-1854)
4. Said Paşa (1854-1863)
5. Hidiv İsmail Paşa (1863-1879)
6. Hidiv Tevfik Paşa (1879-1892)
7. II. Abbas Hilmi Paşa (1892-1914)
8. Hüseyin Kamil Paşa (1914-1917)
9. Melik I. Fuad Paşa (1917-1936)
10. Mehmed Fâruk (1936-1952)
11. II. Fuad (1952-1953)

1900 yılında Mısır Hidivliği

Kaynakça