IX. Konstantin Monomakos

IX. Konstantin Monomakos Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος
IX. Konstantin'un İsa'ya keseyle altın sunuşunu betimleyen bir mozaik. Ayasofya, İstanbul
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	1042–1055
Önce gelen	V. Mikhail
Sonra gelen	Teodora
Tam ismi Konstantinos Monomakos
Hanedan	Makedon Hanedanı
Ölüm	1055

IX. Konstantin Monomakos (Yunanca: Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος 'Konstantinos Monomahos'; yak. 980 - 11 Ocak 1055), 1042-1055 arasında Bizans imparatoru. Konstantin döneminde kültür ve bilim yaşamı canlanırken, idari yapı, hazine ve ordu ihmal edilmiş, Doğu ve Batı kiliseleri arasındaki ayrılma kesinleşmiş, askeri alanda başarısızlıklar yaşanmıştır.

Yaşamı

Kahraman askerler ve başarılı yargıçlar yetiştiren bir ailenin oğlu olan Konstantin Monomakos (Monomakos; teke tek dövüşen), IV. Mikhail Paflagonyalı tarafından Midilli Adası'na sürülmüştür. 1041'de ölen Mikhail'in yerine geçen V. Mikhail Kalafates'de tahttan indirilince, iktidar IV. Mikhail'in dul karısı Zoe ile kız kardeşi Teodora'ya geçmişti. VIII. Konstantin'in kızı Makedon Hanedanından yaşlı imparatoriçe Zoe sürgündeki Konstantin ile evlenmeye karar verdi. 11 Haziran 1042'de yapılan düğünden bir gün sonra Konstantin tahta çıktı. (Düğün törenini tasvir eden mozaik portre, halen Ayasofya'dadır.)

IX. Konstantin döneminde senatörlük sadece bir onur unvanı olmaktan çıkarak işlevsel hale getirildi. Ona destek veren tüccar zümresinin ileri gelenleri senatör yapılarak bu kurum daha geniş tabana yayıldı. Saltanatı sırasında taşra yönetimi zayıfladı, feodal güçler sağlamlaştı, büyük toprak sahipleri yeni muafiyetler elde ettiler. Devlet hizmetinde başarılı bulunanlara “pronia” denilen büyük çiftlikler armağan edildi ve böylece merkezi yönetim aleyhine “pronia” sistemi güçlendirildi. Vergi gelirleri iltizama verilerek devlet hazinesi ihmal edilirken, yüzyıllardır değeri sabit olan nomisma (Bizans altın sikkesi), Bizans tarihinde ilk kez devalüasyona uğradı.

Konstantin döneminde asıl ihmal edilen kurum ordu oldu. Nüfuzlu askeri kanadın karşısındaki sivil kanat içinde yer aldığı için imparatorluğun savunmasına önem vermedi; Askeri aristokrasinin gücünü kırmak için ordu küçültülürken, sarayın muhafazası, II. Basileios döneminde (976-1025) oluşturulmuş Vareg Muhafızlar'ına devredildi. Birlik başlangıçta Rus askerlerinden oluşurken, XI. yy'ın ikinci yarısından itibaren sarayın korunması Britanya'dan getirilen muhafızlara verilmişti. Öte yandan, asker köylülerin vergi mükellefi kılınması, thema (eyalet) sisteminin bozulması gibi gelişmeler sonucu, 1043'te, Sicilya'daki Vareg Muhafızlar'ının komutanı Georgios Maniakes, 1047'de Makedonya'da Ermeni Leon Tornikios isyan ettiler fakat başarılı olamadılar.

IX. Konstantin döneminde, Ruslara ve Ermenilere karşı başarılar kazanıldıysa da, ordunun küçültülmesi ülke savunmasında zaafa neden oldu. Peçeneklerin Tuna boylarını ve Trakya ve Makedonya'yı, Tuğrul Bey komutasındaki Selçuklular akıncılarının Anadolu'yu talan etmeleri engellenemedi. Konstantin'un hükümdarlığı döneminde Bizans topraklarına katılan Ani, Selçukluların saldırısına hedef oldu. Normanlar ise İtalya Yarımadası'nın güneyinde ilerlediler. Bütün bu başarısızlıklar Konstantin'in çevresindeki seçkinlerin görevlerini kaybetmelerine neden oldu.

IX. Konstantin dönemi aynı zamanda Bizans ve Roma kiliselerinin kesinlikle ayrıldığı dönemdir. Konstantin, Normanlara karşı papalıkla ittifak girişiminde bulunduysa da Batı ve Doğu kiliseleri arasındaki ilişkiler gitgide bozuldu. 1043-1058 arasında patrik olan haris ve cüretli Mikhail Kerularios ile papanın muhteris yardımcısı Umberto arasındaki çatışma, Hıristiyanlık dogmaları ve kilise adetleri konularında somutlandı. 1054'te papalık elçilerinin Konstantinopolis'i ziyareti ve Kerullarios'un aforoz edilmesiyle, Doğu ve Batı kiliseleri birbirlerinden kesin olarak ayrıldılar.

Konstantin'un ölümüyle hükümdarlık tekrar Zoe'nin kız kardeşi Teodora'ya geçtiyse de, ertesi yıl o da ölünce görkemli Makedonyalılar Hanedanı son buldu.

Mimari ve sanat

Kültüre ve bilime düşkün biri olan Konstantin, ileride patrikliğe gelecek Konstantinos (III.) Leihudes ve İoannes (VIII.) Ksifilinos gibi ilahiyatçıları, Mikhael Psellos ve İoannes Mauropus gibi entelektüelleri etrafında topladı. 1045'te başkentte bir felsefe ve hukuk okulu kuruldu ve Konstantinopolis, Grek aydınlanması ile Roma hukukunun yeni merkezi haline geldi. Lükse ve görkemli binalara büyük paralar harcandı.

Ocak 1055'te ölen Konstantin'a ilişkin bilgiler, özellikle Psellos'un elyazmalarından derlenmiştir. Tarihçiler, Konstantin'un metresleri Skerlina ve onun ölümünden sonra bir Alan prensesine, devlet işlerinden daha çok zaman ayırdığını, Kios'ta (Sakız Adası) ve başkentteki Magnaura'da yaptırdığı büyük kiliseler gibi görkemli binalara büyük paralar harcaması ve lükse olan merakı yüzünden devlet hazinesini boşalttığını ileri sürerler.

Dış kaynaklar

• Psellos, Mikhail (çev. Işın Demirkent) (1992) Mikhail Psellos'un Khronographiası, Birinci Kitap, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları XIX.Dizi - Sa.12 . ISBN 975-16-0485-0
• Ostrogorsky, Georg (çev. Fikret Işıltan), (1999 5. Baskı) Bizans Devleti Tarihi, Ankara: Türkiye Tarih Kurumu ISBN 975-16-0348-X (Orijinal 1. Baskı: 1940)
• Gregory, Timothy E. (çev. Esra Ermert), (2008), Bizans Tarihi, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları ISBN 978-975-08-1507-2
• Norwich, John Julius, (1991) Byzantium: The Apogee, Londra:Penguin ISBN 0-14-011448-3, say.304-324 (İngilizce)
• "Constantine IX. Monomachos" maddesi Kazhdan, Alexander (ed) (1991) The Oxford Dictionary of Byzantium - 3 Cilt New York: Oxford University Press . ISBN 0-19-504652-8 (İngilizce)
• Hussey, Joan M., (1950) The Byzantine Empire in the Eleventh Century: Some Different Interpretations, Londra, say.71 (İngilizce)
• Grierson, P. (1954) "The Debasement of the Besant in the Eleventh Century", Byzantinische Zeitschrift, S. 47. say. 379 (İngilizce)
• Vasiliev, A.A. (1937), "The Opening Stages of the Anglo-Saxon Immigration to Byzantium in the Eleventh Century", Annales de l'Institute Kondakov s. 39 (İngilizce)
• Bury, J.B. (1989), "The Roman Emperors from Basil II to Isaac Komnenos", English Historical Review, S.4, say. 41-65, 251-285 (İngilizce)