Władysław Gomułka

Władysław Gomułka
Polonya Birleşik İşçi Partisi Birinci Sekreteri
Görev süresi 21 Ekim 1956 - 20 Aralık 1970
Yerine geldiği	Edward Ochab
Yerine gelen	Edward Gierek
Kişisel bilgiler
Doğum	6 Şubat 1905(1905-02-06) Krosno, Avusturya-Macaristan
Ölüm	1 Eylül 1982 (77 yaşında) Konstancin, Polonya
Partisi	Polonya Birleşik İşçi Partisi

Władysław Gomułka (6 Şubat 1905, Białobrzegi, Krosno yakınları, Avusturya-Macaristan-1 Eylül 1982, Varşova, Polonya), 1956-70 arasında Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR) Merkez Komitesi birinci sekreteri.

Petrol çıkarımında çalışan sosyalist bir işçinin oğluydu. 1917'de ilkokulu bitirdikten sonra çilingirlik öğrendi. On altı yaşındayken sosyalist gençlik hareketine katıldı. 1926'da yasadışı Polonya Komünist Partisi'ne (Komunistyczna Partia Polski, KPP) girdi; aynı yıl devrimci etkinlikleri nedeniyle ilk kez tutuklandı. Aynı zamanda profesyonel bir sendikacı olan Gomułka, 1930'da Kimya İşçileri Sendikası'nın genel sekreterliğine seçildi, ülkenin her yanında grevler örgütledi. 1932'de Łódź'daki tekstil grevi sırasında polisin açtığı ateşle bacağından yaralanması topal kalmasına yol açtı. Olaydan sonra tutuklanarak 4 yıl hapse mahkûm edildiyse de 1934'te sağlık nedenleriyle serbest bırakıldı. 1934-35'te Moskova'daki Uluslararası Lenin Okulu'nda eğitim gördü. Polonya'ya döndükten sonra Silezya'da devrimci etkinliklerini sürdürdü. 1936'da yeniden tutuklanarak 7 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Polonya Komünist Partisi 1938'de III. Enternasyonal (Komintern) tarafından feshedilip parti yönetcilerinin çoğu SSCB'de kurşuna dizildiği sırada Gomułka Polonya'da cezaevinde bulunuyordu. 1939'da Polonya'nın Alman ve Sovyet nüfuz bölgelerine ayrılması üzerine serbest bırakıldı. Nazilere karşı Varşova savunmasına katıldıktan sonra ülkenin Sovyetlerce ilhak edilen doğu kesimine giderek Lwów'daki bir kâğıt fabrikasında memur olarak çalışmaya başladı.

1941'de Almanya'nın SSCB'ye saldırmasının ardından siyasal etkinliğe yeniden başlayan Gomułka, önce doğum yeri olan Krosno'ya dönerek komünistlerin yeraltı çalışmasını örgütledi. Temmuz 1942'de Varşova'ya gitti, yeni kurulan Polonya İşçi Partisi'nin (PPR) Varşova il sekreteri ve Merkez Komite üyesi oldu. Başkentte bulunduğu sırada işgalci Nazilere karşı gözüpek saldırılar düzenledi. Kasım 1943'te PPR genel sekreterinin tutuklanmasından sonra genel sekreterliğe getirilen Gomułka, partinin görüşlerini içeren bir bildirge kaleme aldı, öbür sol gruplarla işbirliği yaparak Ulusal Halk Konseyi'nin (KRN) kurulmasını sağladı. Sovyet birliklerinin Polonya'ya girdiği Temmuz 1944'te Lublin'e geçti; burada komünistlerin denetiminde bir geçici hükümet kuruldu. Gomułka Ocak 1945'te başbakan yardımcılığına getirildi; haziranda da savaş sırasında Alman işgali altında kalmış bölgelerin yönetiminden sorumlu Kurtarılmış Topraklar bakanlığını üstlendi. PPR'nin Aralık 1945'te Varşova'da toplanan I. Kongresi'nde Politbüro üyeliğine ve Merkez Komitesi genel sekreterliğine seçildi.

Komünist yönetime karşı her türlü muhalefeti acımasızca bastıran Gomułka Polonya Köylü Partisi'ni (PSL) dağıtmayı amaçlayan mücadeleyi bizzat yönetti; Polonya Sosyalist Partisi (PPS) ile PPR'nin komünist bir program çerçevesinde birleşmesi gerektiğini ısrarla savundu. Ama aynı dönemde tarımda zorla kolektifleştirmeye muhalefet etmesi ve Kominform'un kurulmasına (Eylül 1947) karşı çıkarken Sovyet çizgisini de eleştirmesi yıldızının sönmesine yol açtı. Josef Stalin'in “milliyetçi sapma”yla suçladığı Gomułka Eylül 1948'de PPR genel sekreterliğinden alındı, yerine Bolesław Bierut getirildi. PPR ile PPS'nin Aralık 1948'de Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR) adı altında birleşmesinden sonra Politbüro'dan, Ocak 1949'da hükümetten, Kasım 1949'da da partiden uzaklaştırıldı. Temmuz 1951'de tutuklandı. Tutukluluğu sırasında uğradığı ağır baskılara karşın suçlamaları kabul etmedi.

Gomułka, Stalin'in ölümünden sonra 1954'ün sonlarına doğru serbest bırakıldı. Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Şubat 1956'da toplanan XX. Kongre'sinde Stalincilikten arınma kampanyasının başlatılmasının ve Bierut'un ölümünün ardından siyasal bakımdan aklandı. Yeni parti sekreteri Edward Ochab, Nisan 1956'da Gomułka'ya yönelik “milliyetçi sapma” suçlamasını yinelemekle birlikte tutuklanmasının yanlış olduğunu kabul etti. İşçilerin haziranda Poznań'da yönetime karşı başlattığı ayaklanma Gomułka'nın yeniden yükselme sürecini başlattı. Stalin döneminde baskı görmüş olmasından kaynaklanan saygınlığı Gomułka'nın yeniden göreve getirilmesi yolundaki istekleri güçlendiriyordu. Ağustos 1956'da yeniden partiye kabul edildi. Ekimde yeniden Politbüro üyeliğine ve Merkez Komitesi birinci sekreterliğine seçilen Gomułka kısa süre sonra da Devlet Konseyi üyeliğine getirildi.

Halkın, kapsamlı reformlar başlatacağını umarak desteklediği Gomułka yalnızca, Stalinci dönemden kalma en baskıcı uygulamalara son vermekle yetindi. Katolik Kilisesi üzerindeki baskılar kaldırıldı, tarımın kolektifleştirilmesinden vazgeçildi. Ama düşünce özgürlüğü üzerindeki kısıtlamalar sürdürüldü ve hiçbir önemli ekonomik reform gerçekleştirilemedi. Gomułka, Nikita Kruşçev'in 1961'de Stalin dönemi uygulamalarına yönelik yeni bir eleştiri kampanyası başlatmasıyla doğan fırsatı da değerlendiremedi ve kitle desteğini hızla yitirmeye başladı. Halk arasında gitgide artan huzursuzluk, aydınların ve öğrencilerin Mart 1968'de Varşova ile öbür kentlerde yönetime karşı başlattığı ayaklanmalarla doruğuna ulaştı.

Bunalımın üstesinden gelmeyi başaran Gomułka Kasım 1968'deki V. Parti Kongresi'nde yeniden birinci sekreterliğe seçildi. Ama artık halkın büyük bölümünün gözünde saygınlığını yitirdiği gibi parti içinde de güçlü rakiplerin muhalefetiyle karşı karşıyaydı. Bu güçlükleri iç ve dış politikada bazı değişikliklerle aşmaya çalıştı. Polonya'nın Batı Almanya'ya karşı izlediği politikayı değiştirmesinin ardından 7 Aralık 1970'te imzalanan antlaşmayla iki ülke arasındaki ilişkiler normalleştirildi; Batı Almanya Oder ve Neisse nehirlerinin Polonya'nın batı sınırını oluşturduğunu kabul etti. Ama Gomułka'nın aynı dönemde başlattığı kapsamlı ekonomik reformlar ekonominin içinde bulunduğu ciddi bunalıma çözüm getirmedi. Noel tatili öncesinde açıklanan gıda zammının ardından Gdańsk, Gdynia ve Szczecin kentlerinden işçiler ayaklandı. Gomułka ülkeyi saran karışıklıklar karşısında parti üst yönetiminde yapılan değişiklikle 20 Aralık 1970'te birinci sekreterlik görevinden alındı. 1971'e değin Devlet Konseyi, 1972'ye değin de Ulusal Meclis (Sejm) üyeliğini sürdürdü.

Kaynakça