Guçince

9: Guçin coğrafyası

Guçince ya da Guçin dili (kendilerince Gwich’in; İngilizce Gwich’in, Kutchin), ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

En yakın akrabası ve güney komşusu Hancadır. Alaska'da kuzey ve kuzeybatısında Eskimo dillerinden İnyupikçe, Atabask dillerinden batısında Koyukonca ve güneybatısında da Aşağı Tananaca ile komşudur. Kanada'da kuzeyde Eskimo dillerinden Batı Kanada İnuitçesi, Atabask dillerinden güneyde Kuzey Tuçoncası ve doğuda Satuca (Kaşogotinece) ile komşudur.

Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.000 kişilik nüfustan 150 kadarı, Kanada'daki 1.900 kişilik nüfustan ise 400 tanesi anadillerini konuşabiliyor^[1]. Resmî dil olduğu Kuzeybatı Toprakları'nda (2397 etnik nüfustan 310'u konuşabiliyor, 250'si anadili olarak, 40'ı da evinde kullanıyor^[2]) tehlike altındaki dillerden biri olup okul eğitimine ciddi ve resmî yaklaşım^[3] dilin geleceği için umut vericidir.

Diyalekt ve kabileler

Alaska ve Kanada Guçincesi birbirinden iki farklı yazı kullanmalarıyla ayrılır. Alaska'daki Guçinler Council of Athabascan Tribal Governments, Yukon'dakiler Vuntut Gwitchin First Nation, Kuzeybatı Topraklarındakiler ise Gwich’in Tribal Council adı altında idari birlik oluşturur. Aşağıdaki listedeki diyalektler aynı zamanda kabile adlarıdır.

• Alaska Guçincesi (İngilizce Alaskan Gwich’in, Alaska dialects) : Alaska'nın Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde.
  • Dihaii Gwich’in.
  • Neetsʼąįį Gwich’in. Arctic Village (Vashraii K’oo) yöresinde konuşulur. Adları 'residents of the north side' anlamına gelir.
  • Dendu Gwich’in. Birch Creek (Deenduu) yöresinde konuşulur. Adları 'foothill mountain people' anlamına gelir.
  • Draan’jik Gwich’in. Black River yakınlarındaki Chalkyitsik yöresinde konuşulur. Adları 'Black River people' anlamına gelir.
  • Danzhit Hanlaih Gwich’in. Circle (Dan Zhit Haainlaii) yöresinde konuşulur. Adları 'water flowing out of the mountains' anlamına gelir.
  • Gwich’yaa Gwich’in. Fort Yukon (Gwichyaa Zhee) ile Venetie (Viihtaii) yörelerinde konuşulur. Adları 'people of the flats' anlamına gelir.
• Kanada Guçincesi (İngilizce Canadian Gwich’in, Canadian dialects)
  • Van Tat Gwich’in. Yukon bölgesindeki Old Crow yöresinde konuşulur. Adları 'people who live among the lakes' anlamına gelir.
    • Old Crow dialect
    • Peel River dialect
  • Dagudh Gwich’in. Yukon bölgesinde konuşulur.
  • Teetł’it Gwich’in. Kuzeybatı Topraklarında Fort McPherson (Teetł’it Zheh) yöresinde konuşulur. Adları 'people of the head waters' anlamına gelir.
  • Gwichya Gwich’in. Kuzeybatı Topraklarında Tsiigehtchic (eski adı: Arctic Red River) yöresinde konuşulur. Adları 'people of the flats' anlamına gelir.
  • Edhiitat Gwich’in. Kuzeybatı Topraklarında Aklavik yöresinde konuşulur. Adları 'delta people' anlamına gelir.
  • Nihtat Gwich’in. Kuzeybatı Topraklarında İnuvik yöresinde konuşulur. Adları 'mixed people' anlamına gelir.

Eğitim

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Guçin öğrencilerin sayısı :^[4]

Örnekler

• łuk balık
• vadzaih rengeyiği
• dzhiig kuş
• kʼaii söğüt
• shin yaz
• khaii kış
• zhoh kar
• tshin yağmur
• kʼoh bulut
• ihłak bir
• neekaii iki
• tik üç
• daang dört
• ihłoogwinlìʼ beş
• shizheh evim
• nizheh evin
• vizheh evi
• nakhwazheh evimiz, eviniz
• guuzheh evleri
• Drin gwiinzii İyi günler
• Dinjii Zhuh kʼyùu lèe ginįįkhìi ? Yerlice biliyor musun ?
• Ąhą̀, Dinjii Zhuh kʼyùu lèe ginihkhìi Evet, Yerlice biliyorum.
• Neenjit dàgòonchʼùu ? Nasılsın ?

Guçince ay adları ^[5]

• shreedrin takvim
• shreenanh ay
• Ch’anjaa / Ahtr’aii Shree Choo Ocak
• Veegwaadhat / Ahtr’aii Shree Tsal Şubat
• Ch’izhin Zhrii Mart
• Ch’ikee Zhrii Nisan
• Gwiluu Zhrii Mart
• Vanan Ch’iighoo Haziran
• Òuk Choo Zhrii Temmuz
• Khii Zhrii Ağustos
• Dinjik Zhrii Eylül
• Vadzaih Zhrii Ekim
• Divii Zhrii Kasım
• Ch’atsal Aralık

Ayrıca bakınız

• Alaska Yerli Dil Merkezi
• Yukon Yerli Dil Merkezi

Dipnotlar

1. ↑ Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics
2. ↑ http://www.gwichin.ca/Language/language.html
3. ↑ http://cbpp-pcpe.phac-aspc.gc.ca/intervention_pdf/en/646.pdf
4. ↑ Bilingual/Bicultural Education Programs
5. ↑ Native Languages: Months

Dış bağlantılar

• http://www.ynlc.ca/languages/gw/gw.html
• http://www.uaf.edu/anlc/langs/ga.html
• Khaii Ts’ia / An Athapaskan fall, 1978