Koyukonca

7: Koyukon coğrafyası

Koyukonca ya da Koyukon dili (kendilerince Denaakkenaageʼ, Dinaakkanaaga^[2], İngilizce Koyukon, Unakhotana), ABD'nin Alaska eyaletinde, Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde, Koyukuk ırmağı ile Yukon ırmağı arasındaki bölgelerde Alaska Atabasklarından Koyukonlar (Denaakkʼe, Dinaak̲'a) tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Değinakçadır. Fransız kökenli Kanadalı bir Cizvit misyoneri olan Jules Jetté'nin 1898'de kaydetmeye başladığı derlemeleri günümüzde Atabask dil araştırmalarında değerli belgelerdir. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve Koyukon öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır^[3][4]. Günümüzde Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı anadillerini konuşabiliyor^[1].

Diyalektler ve kabileleri

• Aşağı Koyukonca (İng. Lower Koyukon). Kaltag ve Nulato yörelerinde konuşulur.
• Merkezî Koyukonca (İng. Central Koyukon). Koyukuk ile Yukon Irmaklarının orta kısımlarında konuşulur.
  • Koyukuk Merkezî Koyukoncası (İng. Central Koyukuk sub-dialect). Huslia, Hughes ve Allakaket yörelerinde konuşulur.
  • Yukon Merkezî Koyukoncası (İng. Central Yukon sub-dialect). Koyukuk, Galena, Ruby ve Kokrines Hills yörelerinde konuşulur.
• Yukarı Koyukonca (İng. Upper Koyukon). Rampart, Stevens Village ve Manley Hot Springs yörelerinde konuşulur.

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Koyukon öğrencilerin sayısı :^[5]

Örnekler

• too su
• łookkʼe balık
• oonyeeyh Alaska karabalığı (Dallia pectoralis)
• taameeł balık ağı
• denaa kişi
• duhtseedle’ ağaç üzerindeki kar
• henodoltl’eetl totem direği
• kkun’ hutl ağaç çekme kızağı
• łeekkaa kk’o’tegheslaa kızak köpeklerini sürmeye gidiyorum
• dleł dağ
• telele (Merkezî) telege (Aşağı Koyukonca) kaya kartalı

Koyukonca ay adları ^[6]

• Benenh Neełkk’aayedelaayee Ocak
• Telel Zo’ʉ’ Şubat
• Yeggets’e Nen’ Loyet Mart
• Hʉtenh Zo’ʉ’ Nisan
• Benenh Tots’eeyhleyaayee Mayıs
• Menenh Hʉdenyaaghee Haziran
• Menenh Tok’eggoyhk’ʉhdelaayee Temmuz
• Menenh Nok’et’on’dedaaghee Ağustos
• Nołdlaaghe Noghe’ Eylül
• Benenhdedeteeyee Ekim
• Sooge Zo’ʉ’ Kasım
• Be’ooz Kkelyee Aralık
• __ nenh ... ayı
• zo’ʉ’ ay

Örnek metin

KOYUKONCA : Denaakk’e hedohudege’eeh dehoon Denaakk’e hedok’ʉhdeł’eeghenh eslaanh. Denaanonłe ghedehtlne yeł Denaakk’e hedok’ʉhdeł’eeghenh kkaa yeł denaakkenaage’ okko kk’ots’edeneeyh. Saakkaay kkaa Denaakk’e hedohedeleeh.

İNGİLİZCE ÇEVİRİSİ : I am learning our language while I am a teacher. Our elders and our teachers work on our language. Our children are learning our language.^[7]

Alıntılar

Rus Alaskası döneminde (1733 - 1867) 1838 yılında ilk kez Ruslarla ve Rusçayla karşılaşan Koyukonların dillerinde Rusça alıntılar az da olsa görülüt:

• sel (< Rus. соль) 'tuz'
• gusge (< Rus. кошка) 'kedi'

Ayrıca bakınız

• Alaska Yerli Dil Merkezi

Dip notlar

1. 1 2 Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics
2. ↑ Jones, Eliza, Comp. Junior Dictionary for Central Koyukon Athabaskan: Dinaakkanaaga Ts'inh Huyoza. Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks, P.O. Box 900111, Fairbanks, AK 99775-0120, 1992
3. ↑ Huntington S. & Reardon J. (1993), Shadows on the Koyukuk: An Alaskan Native's Life along the River. Portland, OR: Alaska Northwest Books
4. ↑ Shannon Michele McNeeley (2009), Seasons out of balance climate change impacts, vulnerability, and sustainable adaptation in Interior Alaska, Fairbanks, Alaska, August 2009
5. ↑ Bilingual/Bicultural Education Programs
6. ↑ Native Languages: Months
7. ↑ Susan Paskvan, Revitalizing and Documenting Denaakk’e (Koyukon Athabascan)

Dış bağlantılar

• http://www.uaf.edu/anla/collections/koyukon/list/
• Eliza Jones (1975), Tobaan Atsaẖ (Central Koyukon Athapaskan)