Antik Kartaca

Kartaca
← M.Ö. 814–M.Ö. 146 →
Kartaca ve bağlı toprakları (M.Ö. 264)
Başkent	Kartaca
Dil(ler)	Kartaca dili, Fenikece, Berberice
Din	Kartaca dini
Yönetim	M.Ö. 308'e kadar Monarşi, sonrasında Oligarşik Cumhuriyet
Günümüzdeki durumu	Cezayir  Fransa  Cebelitarık  İtalya  Libya  Malta  Fas  Portekiz  İspanya  Tunus

Kartaca Cumhuriyeti veya Kartaca İmparatorluğu veya Kartaca Hegomanyası veya basitçe Kartaca (Latince: Carthago), MÖ 814 yılında, Tunus yarımadasında kurulmuş olan bir Fenike kolonisi olan "Kartaca Şehri Devlet"idir. Bu şehir devletinin siyasi yönetim etki alanı MÖ 7. yüzyıldan MÖ 3. yüzyıl kadarki dönemde Kuzey Afrika sahillerinin büyük bir kısmını; İberik yarımadasının sahillerinin büyük bir kısmını ve batı Akdeniz adalarını ihtiva etmekte idi.^[1]

Kartaca şehrinin ismi, Fenike dilinde Kart-hadaşt yani "Yeni Şehir" anlamına gelmektedir. Kart Hadaşt, 22 sessiz harften oluşan Fenike alfabesiyle QRT-HDST olarak yazılmaktadır.^[2] Kartaca'nın MÖ 814'de kurulduğu tahnin edilmektedir.^[3] Bir tarihçi şehrin kuruluşu hakkında bilgileri şöyle vermektedir:^[4]

Yakın bir zamanda, Kartaca'da arkeolojik kazılarda bulunan en eski katlardaki bulguların üzerinde uygulanan radyokarbon tarihleme analizi bu Sür şehri kolonisinin kuruluşunun Falviüs Josephus ve Timesus tarafından antik tarihlerde verilen şehir kurulma tarihleri ile hemen hemen çakıştığını ortaya çıkartmıştır.

Kurulduğu zamanda modern Lübnan'da bulunan Suur şehrinin bir kolonisi olan Kartaca takriben MO 650 yıllarında bağımsızlık kazanmıştır ve batı Akdeniz'de kurulmuş bulunan diğer Fenike yerleşkeleri üzerinde MÖ 3. yüzyıl sonlarına kadar devam eden bir politik hegomanı kurumuştur. Bu şehrin en şaşaalı döneminde Kartaca tüm Akdeniz'de yayılmış olan ticaret kolonileri ile yapılan denizlerarası ticaretin en önemli "hub" merkezi olmuştu.

Kartaca'nın tarihinin mühim bir kısmında Kartaca ile Akdeniz'de bulunan diğer önemli siyasi birimler olan Sicilya'da bulunan Grek "Magna Grekya" ve Roma Cumhuriyeti ile devamlı karşılıklı düşman olmuşlardı. Bu düşmanlık çok geçmeden iki taraf arasında bir seri askeri savaşın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu savaşlara Sicilya Savaşları ve Pön Savaşları adı verilmektedir. Bu önemli çatışma ve savaşlar yanında Kartaca şehrin kurulduğu yerlerde ve yakın bölgede daha önceden de yaşamış olan ve Kartaca hegomanyası altına girmeyi gayet zoraki olarak kabul eden Berber kavimleri ile de çatışmak ve çarpışmak zorunda kalmıştı. MÖ 146'da son Pön savaşı olan Üçüncü Pön Savaşı'nda Romalılara mağlup düşen Kartaca şehri Romalılar tarafından yakılıp yıkılmış ve şehrin kurulduğu yerler saban ile sürülüp tuz dökülerek kıraç kırsal alan haline getirilmiş ve Romalılar askeri güçleri tarafından istila ve işgal edilmiştir.^[5] Bundan sonra Fenikelerin kurduğu koloni şehir-devletlerin hemen hemen hepsi ve eski Kartaca kolonileri ve ticaret merkezleri Romalılar ellerine geçmiştir.

Bugün için Kartaca ile ilgili yazılı kaynaklar, Romalı ve Yunan tarihçilerin çalışmalarıyla sınırlıdır. Gerek Kartacalıların gerekse de Fenikelilerin yazılı belgeleri için papirus kullanmaları ve bu materyalin zaman içinde dağılması sonucu, Kartaca ve Fenike yazılı kaynakları zamanımıza kadar ulaşmamıştır. Bu sonuçta kuşkusuz Pön savaşları sonunda Roma ordusunun Kartaca'yı yakıp yıkmasının da etkisi vardır. Hem Antik Yunanistan hem de Roma İmparatorluğu'nun, Kartaca ile tarihin büyük bir bölümünde Akdeniz ticareti için rekabet halinde olmaları ve bu rekabetin sıcak çatışmalara varmış olması nedeniyle bu Antik Yunan ve Antik Romali tarihçilerin çalışmaları büyük ölçüde önyargılı çalışmalardır.

Tarih

Fenikeliler yerleşimleri ve yayılma nedenleri

Fenikeliler ticaret gemi filolarına emniyetli limanlar sağlamak; kurduklari koloni yakınlarındaki arazilerideki doğal kaynaklar üzerinde bir Fenikli tekeli kurmak ve dışarıdan bir başka gücün yaptıkları serbest ticarete müdahale etmemesini sağlamak hedefleri ile Akdeniz sahillerinde birçok koloni şehirleri kurmuşlardır.^[6][7][8] Bu kolonileri kurmalarına iten başka faktörler ise koloni etrafında ortaya çıkan ticaret mallarına talebleri sağlamak ve eğer koloni bulunmazsa yerlilerle ticaret etmek için yerli idarecilere ödemeleri gereken yüksek baclar, vergiler, tazminatlar ve hatta rüşvetlerden kaçınmak olduğu da belirtilmiştir.^[9] Ayrıca bu kolonileri kurmakla Fenikelilerin asıllarının gelmiş olduğu Lübnan ve Suriye'de Sur, Sidon ve Biblos şehirlerini ellerine geçiren bir seri yabancı imparatorluklara yüksek vergiler ve tabaiyet yapmaktan kaçınabilmekte idiler. Bunların yanında ticaret yaptıkları Akdeniz limanlarının kendilerine deniz ticaretinde rakip olan antik Yunan koloniciler tarafındna ele geçirilip kolonize edilmesini de önlemekte olmaktaydılar.^[10]

Fenikelilerin Lübnan ve Suriye'de asıl şehirlerinde ve kurdukları kolonilerde bulunan insangücü kaynağı gayet sınırlı olduğu için kurdukları koloni şehirler bulundukları arazide kendi kendilerine yaşayabilecek kadar büyük olmamaktaydı. Nisbeten küçük de olsalar kendi kendilerine geçinebilmek için bu nisbeten küçük nüfuslu koloniler etraflarındanki yerli halka ve denizaşırı ticaret yapmaya dayanmaları elzem olmakta idi. Fenikelilerin Akdeniz etrafında kolonılarının nüfusları genellikle 1000 kişiden daha küçük olduğu ve buna istinanın anacak Kartaca ve birkaç diğer koloni şehir olduğu belirtilmektedir.^[11]

Kartacalılar Kontrolü

Strabo Surlu Fenikelilerin batı Afrika sahillerinde üçü yüz kadar koloni bulduklarını bildirmekle beraber bunun büyük bir abartma olduğu gayet açıktır. Gerçekten Surlular Tunus, Fas, Cezayir, İberik Yarımadası ve bunlara kıyasla gayet kücuk sayıda gayet kurak olan Libya sahillerinde koloniler kurmuşlardır.^[12] Fenikeliler Akdeniz Adalarında (Kıbrıs, Sardunya, Korsika, Balear Adaları, Girit ve Sicilya'da) gayet aktif olmuşlardı. Avrupa anakarasında modern İtalya'da Genova ve modern Fransa'daki Marseilles şehri de Fenikeliler kolonileri olarak kurulmuşlardır.^[13] Girit'ye ve Sicilya'da kurulan Fenikeliler kolonileri tarihlerinde devamlı olarak antik Yunanlarla çatışma halinde bulunmaktaydılar.^[14] ama Fenikeliler Sicilya'yı da bir sınırlı dönem kontrolları altında bulundurmuşlardır.

Önce Surluların bir kolonisi iken, sonradan Kartaca bağımsızlık kazanmıştır. Bundan sonra Akadeniz'in büyük bir kısmı Kartaca'nın liderliği ve koruması altında kalmıştır.^[15] Bir koloni olarak kurulan Kartaca sonradan kendine bağlı yeni koloniler bulmak için Akdeniz'e yayılmıştır. Bu yayılma ile kendine ait koloniler kurmuş ve bunlara Kartaca'dan göçmenler göndermeye ve yerleştirmeye başlamıştır.

Kartaca'nın gönderdiği kendi kolonici göçmenler sadece Kartaca'nın kendi kurduğu yeni kolonilere yerleşmekle kalmamıştır. Lübnan'da Sur ve Sayda şehirlerinin siyasi ve iktisadi güç kaybetmelerinden dolayı onların kurduğu eski denizaşırı kolonilerinin bazıları çökme tehlikesi geçirmeye başlamışlardı. Kartaca bu çökmekte olan eski kolonilere de Kartaca'dan koloniciler göndermiş ve bu yeni Kartaca yerleşenleri bu eski kolonileri yenileştirmeye gayret etmişlerdir.^[16]

İlk Fenikeliler kolonileri İberik yarımadasında bulunan maden zenginliklerini Doğu Akdeniz'e ulaştırmak için mümkün olan iki rotanın geçtiği sahillerde kuruldu. Bu rotalardan birisi Kuzey Afrika sahillerini takip etmekte idi. Diğeri ise adalara uğrayarak gitme idi ve Sicilya, Sardunya ve Balear Adaları rotası idi.^[17] Fenikeliler kolonileri için merkez, Lübnan'daki Sur liman şehri idi.^[18]

Kartaca bir liman şehri, bir ulaşım merkezi olduğu gibi ekonomi ve politika merkezi "hub" idi. Bu şehrin iktidar gücü Babilliler tarafından yapılan birkaç şehir kuşatmasından sonra ^[19][20] ve Pers Ahameniş İmparatorluğu hükümdarı olan II. Kambises'e şehir gönüllü olarak teslim olup Pers İmpartorluğu'nun bir parçası olmasıyla ile gittikçe önemini kaybetti.^[21]

MO 322'de Büyük İskender'in Sur şehrini eline geçirmesi ile bu şehrin son merkezlik kıvılcımları bile öldürüldü.^[22] Sür'ün yerine ulaşım, ticaret, ekonomi ve politik merkez olma nitelikleri önce Sayda liman şehrine geçti. Çok geçmeden de Sür şehrinin Kuzey Afrika sahilinde Tunus'da kolonisi olan Kartaca önemli merkez oldu.^[23]

Her Sur veya Sayda kolonisi Lübnan'daki ana şehire tazminat vermekte bulunmaktaydılar ama Sur ve Sayda kolonilerinin direk kontrolünü ellerine almamışlardı ve koloniler genel olarak özerk idiler. Fakat Kartaca şehri önem kazanınca bu tip idare şekli değişti. Kartacalılar kendilerine ait olan her bir koloniyi doğrudan doğruya idare etmeyi prensip edinmişlerdi. Bundan dolayı her Kartaca kolonisine bir Kartaca Hakimi atanmaktaydı ve bu Hakim Kartaca adına o koloniyi idare etmekte idi.^[24] Bu doğrudan doğruya Kartaca kontrolü, her koloni tarafından sevilerek kabul edilmemekteydi. Pön Savaşları çıktığı zaman İberik Yarımadasında bulunan Kartaca kolonilerinin bazıları Kartaca hegomanyasından çıkmış ve Roma Cumhuriyeti ile müttefik olmuşlardı.

Roma ile antlaşmalar

Antik Roma ile Kartaca arasındaki ilk ilişkiler barışçıl olmuştu. Antik tarihçi Polybius'un ^[25] bildirdiğine göre MÖ. 509, MÖ. 348 ve MÖ 306 tarihlerinde Kartaca Cumhuriyeti ve Roma Cumhuriyeti arasında barış antlaşmaları imzalanmıştır. MÖ 509'da Kartaca ile Antik Roma arasında bir antlaşma ile her iki devletin etkileme alanları belirlenmiş ve ticaret ilişkleri de açıkça ortaya koyulmuştur. Bu bilinen MÖ. 509 antlaşması metni bu dönemde Kartaca'nın Sardunya ve Sicilya adaları üzerinde siyasi kontrolü bulunduğunu gösteren elimize geçen ilk yazılı belgedir. Bu antlaşma ile Kartaca'nın Kuzey Afrika'dan ticareti garantilenmiş ve Roma ve müteffiklerinin İtalya'da ticaret yapmalarının talana maruz kalmayacağı da kabul edilmiştir.

MÖ. 348 ve MÖ 306 antlaşmaları daha önceki MÖ. 509 antlaşmasının bir teyidi şeklindedir. Ilk ve ikinci antlaşma arasındaki döneme nisbetle ikinci ve üçüncü antlaşmalar arasındaki dönemin kısa olması MO. 4. yüzyılda Akdeniz'de hegamonyası olan Kartaca ile Roma Cumhuriyeti arasındaki politik gerilimlerin artması ve barışçıl ilişkilerin zorlandığına işaret etmektedir.^[26][27]

MÖ. Beşinci Yüzyıl

Kartaca MÖ. Beşinci Yüzyıl başında Batı Akdeniz bölgesinin ticari merkezi olmuştu.^[28] Bu ticaret merkezi niteliğini antik Roma Cumhuriyeti tarafından savaşta yenilmesi sonuna kadar korudu.

Kartaca Cumhuriyeti (aralarında "Hadrumetum", "Utica, Tunus", BizerteHippo Diarryhus ve Keroune bulunan) eski Fenike kolonilerinin çoğunluğunu ve (özerkliklerini bir şekilde korumaya devam eden bazı Numidya'li kabileler ve Morityanya krallıkları haricinde) antik Libya'lı kabilelerini ve Kuzey Afrika sahillerini (sonradan Helenistik Mısır'a katılan Sirenayka haricinde) modern Fas'dan modern Mısır sınırına kadar yönetimi altına almıştı.^[29] Kartaca'nın hegomanyası Akdeniz adalarında da yayılmıştı ve Sardunya, Malta, Balear Adaları ve Sicilya adasının batısı Kartaca'nın kontrolü altında koloniler idi.^[30] Batı Sicilya sahillerinde kurdukları gayet korunaklı ve stratejik mevkilerde bulunan kaleler olan Motya ve Lilybaeum Kartaca'nın bu koloniler hakimiyetini devam ettirmesini sağlamaktaydılar.

Kartaca İberik Yarımadası sahilleri üzerinde de önemli koloniler kurmuş ve bunları yönetime devam etmişti.^[31] Kartaca'nın tüm İberik Yarımadasi üzerindeki kültürel etkileri arkeologlar tarafından iyice belgelenmiştir.^[32] Fakat İberik Yarımdası'nın Hamilcar Barca tarafından fethedilip Kartaca Cumhuriyeti'ne katılmasından önce bu yarımadada Kartaca'nın politik etkisinin ne kadar olduğu tarihçiler arasında tartışma ve anlaşmazlık konusudur.^[33]

Sicilya Savaşları

Sicilya Savaşları I. Himera Selinus II. Himera I. Akragas Gela Camarina Motya Segesta Messene Catana I. Sirakuz\ Tauromenium Abacaenum Chrysas Cabala Cronium Lilybaeum II. Sirakuza Crimissus Himera Nehri III. Sirakuza I. Beyaz Tunus II. Beyaz Tunus IV. Siraküza

Birinci Sicilya Savaşı

Kartaca'nın iktisadi başarıları ve ticaretinin mühim bir kısmının denizlerarası olması, Kartaca'nın güçlü bir denizgücü kurmasına baş neden oldu.^[34] Bu gelişme ve bölgede bir hegomoni oluşturması Kartaca'yı gittikçe merkezi Akdeniz bölgesinde üstünlük sağlamak için çaba sarfeden diğer önemli bir devlet olan antik Yunan kolonicilerin kurduğu bir şehir devleti olan Siraküza Tiranlığı ile rekabete, çatışmalara ve sonra da savaşa girmeye yol açtı.^[35]

Kartaca'nın hemen yakınlarında Akdeniz'de bulunan Sicilya adası bu çıkan savaşın oynandığı baş harekat tiyatrosu haline geldi. Denizlere açılmalarının başındn beri hem Fenikeliler hem de antik Yunanlar bu büyük adanın sahillerinde büyük sayıda ticaret merkezleri ve koloniler kurmuşlardı. Birkaç yüzyıl boyunca bu sahil yerleşkeleri arasında çatışmalar ve muharebeler yapılmıştı.^[36]

MÖ 480'de antik Yunan koloni şehir devleti olan Siraküza Tiranlığı'nın başında bulunan tiran Gelo bu adada bulunan koloni ve ticaret merkezlerini kendi liderliği altında birleştirme girişimine başladı.^[37] Bu Kartaca ticareti ve hegamonyası için büyük bir tehdit idi ve bu tahdidi karşılamak için Kartaca faaliyete başladı. Ortadoğu'da en önemli devlet olan Ahameniş İmparatorluğu ile bir müttefiklik anlaşması yapıldıktan sonra Kartaca, general kralı I. Hamilkar Kartacalı komutanlığı altında bir büyük ordu kurdu ve bu orduyu Sicilya adasında harekata hazırladı. Herodot ve Diodorus tarihleri dahil, günümüze gelmiş antik tarih kitaplarına göre I. Hamilkar Kartacalı'nın emri altındaki Kartaca ordusu yaklaşık 300.000 kişi idi. Bu asker sayısının bir abartılma olması gayet açıktır; fakat yine de bu Kartaca ordunusunun askeri gücünün zamanına göre gayet büyük olması gerçeğinin de kabul edilmesi gerekmektedir.^[38]

MÖ 480'de Kartaca donanması bu orduyu Sicilya'ya nakil etmeye başladı. Bu deniz geçiti sırasında donanm abir fırtınaya kapılıp (olasılıkla epeyce büyük sayıda) asker zayiatı ve gemi zayiatı verdi. Bu ordu Panormus (modern Palermo) kolonisinde karaya çıktı.^[39] General Hamilkar burada üç gün kaldı. Askeri zayiat veren orduyu düzene soktu ve fırtınadan kurtulabilen ama zarar gören gemileri tamir ettirdi. Kartaca ordusu sonra sahili takip ederek Himera üstüne yürüdü. Burada Kartaca ordusu bir ordugah kurdu. Sonra antik Yunan kolonileri ordusu ile Himera Muharebesi (MÖ 480)'ne girişti.^[40]

Bu muharebede kral General I. Hamilkar Kartacalı ya öldürüldü ya da savaş sonunda savaşı kaybettiğinden utanç duyarak intihar etti.^[41] Bunun üzerine Kartacalılar ileri gelen asilleri Siraküza Tiranlığı ve müttefiklerinin Kartaca'ya bir saldırısını beklediler. Galo ve Yunanlarla bir barış antlaşması teklif ettiler ve bu kabul edildi. Kartaca Yunan kolonilerine 2000 altın talent harp tazminatı verdi. Himera zaten Yunanlar eline geçmişti ve diğer Kartaca kolonileri el değiştirmedi ve saldırılara uğramadılar.

Ama Kartaca'da ise devlet idaresi monarşik kralla idare yerine bir cumhuriyet idaresi ile değiştirildi.^[42]

İkinci Sicilya Savaşı

Himera Muharebesi'nden sonra Sicilya'da bulunan antik Yunan şehirleri 70 yıl süreyle birbirleriyle ufak çarpışmalar yapıp ve genellikle refah içinde yaşamaya başladılar.. Bu dönemde Kartaca modern Tunus'un kuzey mümbit yörelerini eline geçirip tarıma açtı. Kuzey Afrika sahilerinde Leptis Magna ve Oea (modern Trablusgarp gibi) yeni koloniler kurup geliştirmeye başladı. (Hanibal Barca'nin kardeşi olan Mago Barca'dan değişik ama aynı adi taşıyan) Fenekeli seyyah Mago Barca Sahra Çölü'nden Sirenayka'da geçti. Kartacalı Hanno Denizci gemisi ile Batı Afrika sahillerinden ta güneye kadar indi. Fakat aynı dönemde İberik yarımadasında bulunan Kartaca ticaret kolonilerinde yaşıyan Fenikeli tüccarlar yerli İberikliler ile birlikte Kartaca'dan kendilerini bağımsızlık ilan ettiler. Böylece Kartacalı tacirler şehrin İberik'teki kolonilerinden nisbeten ucuz gümüş ve bakır satın alamaz oldular.

Sicilya'da ise değişik bölgeler asıllı antik Yunanlar, (Dorik-Yunan Selinus şehri ile İyon-Yunan Segesta) arasında rekabetten askeri çatışmalar ortaya çıktı. MÖ 416'da Selinus şehri ordusu karadan saldırıp Seğesta güçlerini mağlup etti. Seğesta'lıların Kartaca'lılarada askeri destek talebi kabul edilmedi. Fakat Yunan anakaransında bulunan Atina şehir-devleti Segesta'ya yardım için Sicilya'ya bir deniz filosu gönderdi. Bu Atina filosuna karşı Sicilya şehrileri Selinus şehri etrfında birleşip Sparta'nin da yardımı ile Segesta ve Atina filosunu mağlub ettiler ve Atina filosunu imha ettiler. MÖ 411'de Selinus şehri tekrar Segesta'ya karşı yaptığı muharebede galip geldi. Fakat bu sefer Segesta şehri Kartacalılardan Selinüs aleyhinde askeri destek istedi. Bu desteği sağlayan Kartaca MÖ 410'da Hannibal Mago komutasında gönderdiği destek ordusu ile birlikte Selinus şehrini mağlup etti. İki antik Yunan koloni şehri arasında Kartaca aracılığı ile barış müzakereleri başladı. Ama Kartaca da daha büyük bir ordu toplamaya koyuldu.

Segesta ve müteffiki Kartacalılar ile Selinus ve müttefiki Siraküza arasında yapılan müzakerelerde bir uzlaşmaya varılamadı. Büyük bir Kartaca ordusu ile gemilerle Sicilya'ya gelen Hannibal Mago Selinus güçleri ile yaptığı Selinus Muharebesi'ni kazandı ve Selinus şehri Kartacalılar eline geçti. Himera şehri ve müttefiki olan Sirakûza güçleri ile Kartacalılar yaptıkları II. Himera Muharabesi'ni de kazanıp Himera'yı eline geçirip şehri tahrip ettiler. Kartacalılar Akragas ve Sırakuza şehir-devletlerine saldırıda bulunmadılar. MÖ 409'da Hannibal Mago'nun Kartacalılar ordusu topladıkları büyük ganimetle gemilerle Sicilya'dan Kartaca'ya döndüler.

Sicilya'da en zengin ve en güçlü olan şehir-devletleri olan Akragas ve Siraküza da Ksrtaca'ya karşı resmi hiçbir askeri harekata geçmediler. Ama Siraküza'lı general Hermocratees kendi şehir-devletinden ayrı olarak hareket ederek Selinus şehrinin üs olarak kullanarak yeni bir ordu topladı ve buradan Kartacalılara ait Sicilya şehirlerine hücumlara başladı. Kartacalıların müttefikleri olan Motya ve Panormus şehirlerini mağlup etti. Fakat Siraküza'da tiranlık iktidar gücünü eline geçirme planları ile bir devlet komplosu uygulamak isterken hayatını kaybetti.

Buna karşılık vermek üzere MÖ 406'da Hannibal Mago Kartaca'dan yeni bir ordu ile Sicilya'ya geldi. Fakat bu sefer antik Yunan şehir-devletleri Kartacalılara gayet çetin şekilde direnip karşı koydular. Kartaca ordusunun da şansı iyi gitmedi. MÖ 406'da Akragas Kuşatması yapılmakta iken kuşatıcı Kartaca ordusu ordugahında büyük bir veba salgını çıktı. Kartaca ordusu bu salgından büyük zayiat verdi ve ölenler arasına Kartaca generali Hannibal Mago da bulunmaktaydı. Yerine Himilco Sicilya'daki Kartaca ordusu komutanı oldu. Bu ordu Akragas şehrini eine geçirip talan etti; Gala şehrini eline geçirdi. Camrina şehrini de eline geçirip talan etti. Bu ordu yeni Sirakûza tiranı olan I. Dionysius komutasındaki Siraküza ve müttefikleri ordusunu arka arkaya meydan muharebelerinde mağlup etti. Fakat Kartaca ordusunda yeni bir veba salgını çıktı. Himilco bir barış antlaşması imzalamayı kabul etti. Bu barış antlaşması ile Kartaca son fetihleri ille eline geçirdiği şehirleri kontrolü altına tuttu. Selinus, Thermae, Akragas, Gela ve Camarina şehir-devletleri Kartaca'ya yıllık tazminat ödeyen tabi vasal şehir-devleti haline geldiler. Bu Sicilya'da Kartaca siyasi gücünün zirvesi oldu.

Fakat Siraküza tiranı Dionysius bu barış antlaşması aleyhinde idi. Hemen askeri gücünü kuvvetlendirmeye koyuldu. MÖ 398'de Dionysius kendini yeter derece güçlü hissederek Kartaca ile barış antlaşmasını geçersiz saydığını ilan etti. Hemen Motya şehrine saldırıp şehri kuşatmaya aldı ve eline geçirdi. Buna karşı Himiloco gayet kararlı davrandı. Kartaca'dan yeni bir Kartaca gücüyle gelip Sicilya'ya çıktı. Açtığı sefer'de Motya şehrini geri aldı ve Messina şehrini de kuşatıp Kartacalılar eline geçirdi. MÖ 397'de Sicilyalı Yunanların deniz filosunu Catana Deniz Muharebesi'nde kararlı olarak mağlup etti. Bundan sonra MÖ 397'de Siraküza şehrini kuşatmaya aldı. Bu kuşatma iyi gitmekte iken MÖ 396 başında Kartaca ordusunda yeninde bir veba salgını çıktı. Bu salgın o kadar Kartaca zayiatı verdi ki Siraküza kuşatması bırakılmakla kalınmadı ve Sicilya'daki Kartaca askeri gücü tümden çöktü. Kartaca daha önce eline geçirdiği Sicilya antik Yunan şehirlerinin hemen hepsini kaybetti. Ancak Sicilya'da sadece eskiden beridir Kartacalılar elinde bulunan batı Sicilya Kartaca'ya bağlı kaldı ve sadece Elymianlar Kartaca müttefiki olarak kaldılar. Bu savaşta harp eden iki tarafa barışın sağlandığını açıkça gösterecek bir barış veya mütareke antlaşması bile yapılamadı.

Dionysius tekrar yeni bir ordu kurdu ve bu ordu ile MÖ 396'da Solus şehrine saldırıya geçip bu şehri eline geçirip talan etti. MÖ 396-395'de bu ordusu ile doğu Sicilya'da askeri harekatta bulundu. MÖ 394'de Tauromenium Kuşatması'ni yaptı; ama şehri savunan Siceller geyet iyi savunma yapıp sonunda Siraküza ordusunun kuşatmayı bırakmasını sağladılar. Bu sırada Kartacalılar Kuzey Afrika'da çıkan yerli kabilelerr isyanları ile gayet meşguldu. Himiloco yerine Sicilya'da yeni Kartacalılar komutanı Mago olmuştu. Kartacalıların Messina'ya karşı yaptığı hücum gelişerek Dionysius'un yaptığı Abaceaums Muharebesi'nde yenilmesi ile sonuçlandı. Kartaca'dan yeni takviye birlikler geldikten sonra Mago komutasındaki Kartaca ordusu ile merkezi Sicilya'da bir askeri sefere girişti. Fakat Chrysas Nehri kenarında yapılan Chrysas Muharebesi'nde Kartacalılar yine Dionysius'a yenildiler. Fakat bundan sonra Dionisyus ordusu büyük zorlukluklar altında kaldı. İki taraf da bir barış antlaşması yapmayı uygun gördüler. Bu antlaşmaya göre iki taraf da kendi yönetim etki alanında kalacaklar ve Kartaca ve Siraküza orduları birbirleriyle hiç çarpışma yapmayacaklardı.

Üçüncü Sicilya Savaşı

MÖ 315'de Siraküza tiranı olan Agathocles Messena (modern Messina) şehrini eline geçirdi. MÖ 311'de ise son yapılmış barış antlaşması şartlarına aykırı olarak Kartaca'lıların Sicilya'da ellerinde tuttukları arazileri işgal etti ve Kartaca kolonisi olan Akragas (modern Agrigentum) şehrini kuşatma altına aldı. Kartacalıların karşı hücumu için komutanlığı (Hanno, Denizci'nin torunu olan) Hamilkar aldı. Hamilkar ve Kartacalılar MÖ 311'de Agathocles'i Himera Nehri Muharebesi'nde mağlup ettiler. Agothocles Siraküza surları arkasına çekildi ve Hamilkar ve Kartacalılar Sicilya adasının geri kalan kısmını kontrolları altına aldılar. Aynı yıl Hamilkar üç yıl sürecek olan Siraküza Kuşatması'na başladı.

Sonunda Agathocles Siraküza şehri üzerindeki Kartaca kuşatmasını kaldırmak için kurnazca bir strateji planladı. 14.000 kişilik bir antik Yunan Siraküza ordusunu gizlice gemilere dolurarak Kuzey Afrika anakarası üzerinde Tunus sahillerine çıkartma yaptı. Böylece o zamana kadar deniz aşırı olan savaşları Kartaca şehrinin kapı eşiğine getirmmış oldu. Kartaca bu tehdidi karşılamak için Sicilya'da bulunan ve Siraküza kuşatması yapmakta olan orduya ve generali Hamilkar'a kuşatmayı bırakıp derhal gemilerle Kartaca'ya dönmeleri için emir gönderdiler. Hamilkar ve Hana komutasındaki Kartacalılar ordusu Agathocles Siraküza şehri ordusu ile MÖ 310'da Tunus'da Kartaca yakınlarında Beyaz Tunus Muharebesi (MÖ 310)'ne giriştiler. Bu muharebeyi Kartacalılaar kaybettiler. Agathocles Siraküza ordusu ile Kartaca'ya yürüdü ama şehrin gayet korunaklı surları nedeniyle bir kuşatmada başarılı olamayacağını hemen anladı. Sonra Agathocles ve Siraküza ordusu Tunus'un mümbit alanları olan Kuzey Tunus'u işgal ettiler.

MÖ 307'de Kartacalılar ordusu Kuzey Tunus'da yerleşmiş görünen Siraküza ordusu ile yeni bir muharebeye girişti. Ama bu sefer Agathocles ve Siraküza ordusu yenik düştü. Agathocles yalnız başına Sicilya adasına kaçtı ve ordusu imha edildi. Sicilya'da iken Agathocles ve Kartacalılar arasında, şartları daha çok Kartacalılar lehinde olan, bir barış antlaşması yapıldı. Buna göre Kartaca stratejik Messena şehrini tekrar eline geçirdi. Agathocles ise Sicilya'da antik Yunan iktidarının merkezi olan Siraküza'yı elinde tutmakla beraber bu şehir-devletinin gücünün gayet zayıflamasına neden oldu.

Pirus ile Savaş

MÖ 280 ile MÖ 275 döneminde Antik Epir Helenistik Devleti'nin kralı olan Pirus batı Akdeniz'de iki önemli askeri kampanya açıp bunlara komuta etti. Bu askeri kampanyalardan birisi Güney İtalya'da bir büyük siyasi iktidar sahibi devlet olma emarelerini açıkça gösteren Roma Cumhuriyeti'ne karşı idi. Diğeri ise Sicilya'da benzer emareleri gösteren Kartaca Devleti'ne karşı idi.^[43]

Pirus ilk kampanyasına başlarbaşlamaz Tarentum (modern İtalya'da Puglia bölgesinde Taranto) şehrine Cineaus komutasında 3,000 piyadeden oluşan bir öncü muhafız birliği gönderdi. Pirus ise ana ordusunu ile Yunanistan yarımadasının ortasından doğuya yürüyerek Teselyalılar ve Atinalılar ordusu ile muhaberelere geçti. Bu muharebelerde savaşın başında kazandığı erken başarılardan sonra Pirus Adriyatik Denizi'ni geçerek İtalya yarımadasında Tarentum'da gidip oradaki öncü muhafızları ile birleşti.

Pirus İtalya'da askeri kampanyaya devam etmekte iken Sicilya adasında bulunan "Agrigentum (modern Agrigento)", Siraküza ve "Leontini (modern Lentini)" şehirleri tarafından gönderilen elçilerle görüştü. Bu şehirler Kartaca'lıların bu adanın tümü üzerindel=ki ve bu adada önemli olan bu şehirler üzerinde olan ağır hegamonyasından şikayetçiydiler. Sicilya adasında bu şehrileri kuran, bu şehiilerde yerleşen ve bu şehirleri idare edenler antik Yunanistan'dan gelmiş göçmenlerdi. Bunun için Kuzey Afrika'da yerleşik Fenikleler asıllı Kartaca'lılardan bağımsız olmak istemekteydiler ve bunu sağlanmak için Pirus'den askeri yardım istemekteydiler.^[44][45]

Pirus bu şehirlerinin isteklerini kabul etti. Sicilya'da bulunan bu antik Yunan kolonilerini takviye etmek için 20,000 piyade ve 3,000 süvariden oluşan bir orduyu Sicilya'ya gönderdi. Bu gücü 20 tane savaş fili ve 200 kadar gemilik bir deniz filosu ile destekledi. Başlangıçta giriştiği bu askeri kampanaya başarılı oldu. Kartacalılar orduları adada geri çekilmek zorunda kaldılar. Pirus ordusu çok korunaklı bir kalesi olan Erice şehrini ellerine geçirdi. Fakat diğer bir önemli Kartaca kale-şehri olan Lillybaeum direndi ve Pirus güçlerinin eline geçmedi.^[44][46][47]

Kartacalılar bu kayıplardan sonra barış istediler. Fakat Pirus barışın yapılması için Kartaca'nın Sicilya üzerinde bulunan her türlü haklarından ve Sicilya'ya müdaheleden tümüyle vazgeçtiğini açıkça kabul edip belirtmesini müzakereler için ön şart olarak koydu. Plutrach Pirus'un bu çok sert ön şartları koymasının nedenini Pirus'un bunları Kartaca'nın kabul etmemesini istediğine ve bunlar kabul edilmezse Kuzey Afrika'da Kartaca şehrine bir askeri sefer açmak istemesine; hatta bu sefer için ön planların bitirilip Pirus filosunun bir istila için hazırlanmakta olmasına atfetmektedir.^[44][48]

Pirus'un Kartaca'yı istila için yapmaya başladığı hazırlıkları gayet sert bir şekilde organize edip sürdürmesi ve bu hazırlık için Sicilya şehirlerinden istediği ağır mal ve para desteği Sicilya'daki antik Yunan şehirleri içinde büyük hoşnutsuz yarattı. Bu hazırlıklar için istinilenleri Sicilya Yunan şehirlerinin karşılayamayacağını ifade eden iki Sicilya şehri hükümdarını Pirus idam ettirdi. Buna neden olarak da bu hükümdarların kendisine karşı bir komplo hazırladıklarını iddia etti. Fakat zaten hoşnutsuz olan Sicilyalı Yunanlar için bu hükümdar idamları bardağı taşıran son damla oldu. Sicilyalı Yunanlar arasında Epirus'den gelen ordu ve Epirus Kralı Pirus aleyhinde gayet büyük bir nefret doğdu ve bu nefret Epiruslülerin Sicilyalı Yunanlarla her türlü ilişkisinde kendini açıkça belli etti. Bu kadar büyük bir düşmanlık atamosferi içinde ordusunun ve kendinin yaşamalarının bile güç olduğunu anlayan Pirus destek ordusunu Sicilya'dan çekti ve Güney İtalya'da ortaya çıkan olaylarla meşgul olmaya başladı.^[44][49]

Pirus'un İtalya'da yaptığı askeri kampanya ise sonuçsuz kaldı. Kazandığı muharebelerde o kadar büyük insan ve malzeme zayiatı verdi ki "Pirus Tipi Galibiyet" terimi bu tip kötü sonuçlu askeri galibiyete bundan sonra uygulanan isim oldu. Sonunda Pirus İtalya'dan da Epirus'a geri çekilmek zorunda kaldı. Kartaca için bu daha önceki "statüko" durumuna geri dönüş oldu. Fakat Pirus düşmanı olduğu Roma Cumhuriyeti'ne büyük bir yardım sağladı. Güney İtalya'da kolonici Yunanların yerleşmiş olduğu "Magna Graecia" bölgesindeki kolonileri Pirus'un koruyamaması, bu bölgenin şehirlerinin Roma hegamonyası ve Roma siyasal etki alanına girmelerine neden oldu. Roma tüm İtalya yarımadasında tek olarak stratejik üstünlük kurdu. Roma Cumhuriyeti bu stratejik üstünlüğü Akdeniz havzasına yaymaya çalışınca askeri gücünü bölgede diğer uluslararası siyasi güç olan Kartaca'ya karşı kullanması gerekti. Bu da ileride Roma-Kartaca jeopolitik çatışması olan Pön Savaşları'nı doğurdu.

Pön Savaşları

Pön Savaşları Birinci Pön Savaşı Paralı Askerler Savaşı İkinci Pön Savaşı Üçüncü Pön Savaşı

Pön Savaşları MO 264 ile MO 146 döneminde Kartaca ile antik Roma Cumhuriyeti arasında yapılan bir seri savaşlardır. Bu terim Roma tarihinde Latince:Bella Punica" (İngilizce="Punic Wars") olarak anılmaktadır ve Kartacalıların Fenike kökenine atıfla, Latince'deki "Phoenici" sözcüğünden bir türetmedir. Bu savaşların antik çağalrda meydana çıkan en büyük savaşa serisi olduğu da iddia edilmektedir.^[50][51][52]

Birinci Pön Savaşı

Birinci Pön Savaşı Messana Agrigentum Lipari Adaları Mylae Sulci Tyndaris Ecnomus Burnu Aspis Adys Tunus Panormus I. Drepana Lilybaeum II. Drepana Eryx Dağı Aegates Adaları

Birinci Pön Savaşı, Kartaca ile Roma Cumhuriyeti arasında MÖ. 264 - MÖ. 241 yılları arasında gerçekleşmiş olan bir seri muharebelerdir. Bu muharebeler, iki devlet arasında yaşanan üç büyük savaştan ilkidir. Bu iki güç Birinci Pon Savasi'nda 23 yıl boyunca Batı Akdeniz 'de deniz üstünlüğü, karada Sicilya Adası'nın kontrolu ve bu ada etrafindaki civar sularınin kontrolü için mücadele ettiler. Kendi esas hakimiyet alanları olan Romalilar için İtalya Yarımadası ve Kartacalılar icin Kuzey Afrika gibi daha buyuk ölçekteki bölgeler icin bu savaştaki mücadele, Akdeniz ticareti açısından stratejik önemdeydi. Savaş başladığında, bugünkü Tunus sınırlarında yer alan Kartaca, Batı Akdeniz'de hakim güç durumundaydı ve Sicilya'nın bir kısmını idare etmekte idi; savaş bitiminde bu üstünlüğü ve Sicilya adasinin kaybetmişti. .

Roma Cumhuriyeti, İtalya Yarımadası'ndaki rakip güçleri yenilgiye uğratmış ve bölgedeki tek güç haline gelmişti. Cisalpina Galya (Po Ovası) dışında İtalya yarımadası tümüyle Roma kontrolü altına girmişti. İtalya yarımadası güneyindem, Antik Yunan şehir devletlerinin bulunduğu Magna Graecia, Romalılrala Pirus Savasi sonucunda Roma otoritesine boyun eğmişti. Bu hakimiyet, zor kullanılarak yapılmış olması dolayısıyla bir husumetin üzerinde yükselmekteydi. Kartaca, Batı Akdeniz'de hakim deniz gücüydü. Bir Fenike kolonisi olarak Kartaca, yavaş yavaş Kuzey Afrika sahillerine ve iç bölgelerinde hegemonyasını genişletmişti ve Balear Adaları'nda, Sardinya'da, Korsika'da, İspanya'nin güneyinde ve Sicilya Adası'nin güney yarısında koloniler oluşturmuştu. Kartaca Ordusu, Kartaca vatandaşlarından değil çoğunlukla Hispanya, Numidya ve Afrika'nın diğer yakın bölgelerinden gelmekte olan paralı askerlerden oluşmaktaydı.^[51][52]

Savaş başlamadan önceki iki yüzyıl boyunca Kartaca ile Roma Cumhuriyeti arasında, nüfuz bölgelerinin bölüşümüne hizmet eden antlaşmalar yapmaktaydı. Bu anlaşmalar, Sicilya'da Romalı tacirlere de Kartacalı tacirler kadar serbest hareket olanağı sağlamaktaydı. Epiruslu Pirus'a karşı Roma Cumhuriyeti ve Kartaca arasında ittifak yapmışlardı. Ama iki güç arasındaki rekabet gelişmisti ve savaşı tetikleyen Sicilya üzerinde Kartaca ve Roma arasındaki egemenlik çatışması oldu.^[51][52]

MÖ. 288'de Siraküza Tirani Agathocles öldüğünde onun para ile tuttuğu bir grup İtalyan asıllı paralı asker Italya'ya dönmemis; Siocilya'da işsiz olarak kalmışlardı. Kendilkerine Mamertinler ("Mars (mitoloji) Mars'ın çocukları") adını verip Sicilya'nın kuzeydoğusundaki Meşina Boğazı üzerindeki Messana kentini ele geçirdiler ve etraftaki kırsal alanları yağmaya başladılar. Hemen bu sırada oy hakkı olmayan vatandaş statüsündeki Romalı askerlerden oluşan bir Roma birliği de ayaklanıp Messena karsisinda bulunan, İtalya anakarasındaki Rhegium (modern Reggio Calabria) kentinii ellerine geçirdiler. MO. 270'de Roma Cumhuriyeti bu ayaklanmayı bastırıp Rhegium'u tekrar Romali hakimiyetine aldi ve ayaklanmacıları şiddetle cezalandirdi.

Mamertinler, yörel güç olan bağımsız Yunan şehir devleti olan Sırakuza şehri ile çatışmaya girdiler. MÖ 265'de Epiruslu Pirus'un bir eski generali olan ve Siraküza'ya yeni tiran olan II. Hiero Mamertinler'i Longanus Nehri üzerindeki Mylae mevkiinde mağlup etti. Mamertinler iki büyük kliğe bölündüler. Bir klik Kartacalılarla müttefik olup Messana şehrini onlara tabi olmasını istemekteydi. Diğer bir klik ise Roma'dan askeri destek isteme taraftarı idi. İlk destek Kartaca'dan geldi Mamertinler Messana'da bir Kartaca garnizonunun bulundurulmasına razı edildiler ve bir askeri destek gondermeyi kabul etiler. Roma'da Senato'da Mamertinlere nasıl destek sağlayacakları hakkında görüşmeler başladı. Fakat Kartacalılar Sırakuza'nın da pozitif yanıtını almak için tiran II. Hiero ile konuşmalara başladilar. Bu Miramertinleri korkuttu ve Roma'ya acil yardım istemek için yeni bir elçilik heyeti gönderdiler. Bu heyete Kartacalıları Messena'dan atmak için Roma'dan askeri yardım istemek hedefiyle gönderilmişti.

Roma Senatosu, Roma'nın bir isyancı parali askerler grubu ile müttefik olmaktan hiç hoşlanmamakla beraber, Mamertinlere askeri destek sağlamak için "Appıus Claudius Caudex" komutasında iki Lejyondan olusan Romali lejyoner birliğini Messana'yı ellerine geçirmek hedefi ile Sicilya'ya gönderme kararı aldı.

Adaya ilk ulaşan batı sahillerindeki Lilybaeum’a çıkan Hanno komutası altindaki Kartaca ordusu oldu.^[53] Buradan güney sahili boyunca ilerleyen Kartacalılar Romalıların Messana'yı elline geçirmesinden çok kuşkulanan, Messena'yi tekrar almak icin Kartacalılar Sırakuza tiranı II. Hiero ile anlaştılar. Buradan kuzeye ilerleyen Kartaca Ordusu Messana şehrini kuşattilar. .

Romalı Konsul "Appius Claudius Caudex" komutasında adaya iki lejyonla gelen konsül kendi donanması olmamasına rağmen adaya çıktığı bölgeden Messana şehrine askerlerini sokmayı başardiı ve bu Romalı birliği Mamertinler elindeki Messana'ya cıkıp bu şehrin bir kısmını kontrolu altına aldı. Romalıların Messana'yı eline geçirmesinden çok kuşkulanan, Messena'yi tekrar almak için Kartacalılar Sıraküza tiranı II. Hiero ile anlaştılar. Kartacalılar bu aşamada Romalılara saldırmadilar ve şehre girmelerine engel olmadılar. Buna neden Roma ile henüz bir sıcak çatışmanın olmayabileceğini düşünmeleri idi. Iki taraf arasında görüşmeler yapmaktaydı. Romalı general Sıraküza tiranı II. Heiro’yu geri çekilmeye iknaya çalışmaktaydı.

Fakat iki taraflı görüşmeler devam etmekte iken Romalı general Claudius şehrin dışında bir ordugahta bulunan Kartacalılar ve müttefikleri Sıraküzalılar ordularına saldırı kararı aldı. Böylece Messena Muharebesi başlamış oldu. Romalılar İlk önce II. Hiero’nun Sıraküza birliklerine saldırdılar. Roma süvarisinin saldırısı geri püskürtüldü. Ama Romalı lejyoner ağır piyadeleri Sıraküzalı süvariler, paralı askerler ve hoplitleri mağlup etti. Bu yenilgi haberini alan Sıraküza tiranı II. Hiero ordusu ile geri çekildi. Bu sefer Romalılar ordusu Kartaca ordusu karşında kaldı. Roma Ordusu Kartacalılara da saldırdı. Bu saldırı geri püskürtüldü ise de Kartacalılar ordusu büyük zayiat verdi. Kartaca ordusu komutanı Hanno, Siraküza tiranı II. Hiero’nun askeri desteği olmadan Messana’yı alıp orada tutunamıyacağının anladı. Komutan Hanno şehirden geri çekilerek kuşatmayı kaldırdı. Romalı komutan Cladius "Messena Muharebesi"'nde kesin bir zafer kazanamadı.

Bu muhraebeden sonra Romalılar adanın güney kıyılara indiler. Siraküza'nın batısında bulunan Kartaca kalesi olan Echetla’ya saldırıp ellerine geçirmeye çalıştılar ama bu başarısız kaldı. Romalılar önceden ordularının nisbeten küçük olması ve donanmalarının bulunmaması nedeni ile Siraküza'ya saldırmadılar. Romalı general Claudius'un konsüllük dönemi bittiği için Roma'ya geri döndü ama Messana’da sağlam bir Romalı garnizonu bıraktı.

Kartacalılar ise yanlış karar alarak şehri terk eden komutan Hanno’yu korkaklıktan suçlu buldular ve çarmıha germisler.^[25]

Böylece iki Akdeniz ülkesi, Kartaca ve Roma, arasında ki siyasal çatışma Sicilya adasının kontrolü sorununu savaşla çözümlemek için yapılan tam bir askeri savaşa dönüştü.

Sıraküza Tiranı II. Hiero Romalılar ile görüşmelere girişip onlarla barış yaptı. Sıraküza Romalılar müttefiki oldu. Siraküza Sicilya'daki Roma ordularının iaşe ve erzak ihtiyacının Sicilya kaynaklarından sağlanmasını ve Sıraküza'nin bu Romalılar ordusu için tedarik üssü olmayi kabul etti. Böylece Sicilya'daki Roma ordusunun Sicilya seferinin en zayıf halkasi olan deniz üzerinden tedarikle desteklenmesi ve bu tedarik yolunun devamlı Kartaca deniz gücü tehdidi altinda bulunması sorunu çözüme bağlanmış oldu.

Bu sırada Kartacalılar Afrika'da paralı askerlerden oluşan büyük bir ordu kurdular ve bu orduyu denizden Sicilya'ya nakledip Romalılara karşı karadan karşı koymaya başladılar. Kronik-tarihçi "Philinus Agrigentumlu"'ya göre bu ordu 50.000 piyade, 6.000 süvari ve 6 filden oluşmaktaydı. Tarihçi Polybius'a göre bu ordunun bir kısmı İberikliler ve Ligürlardan oluşmaktaydı.^[25]

Kartaca kara ordusu çok iyi korunaklı savunma kalelerine yerleşip Romalılara karşı koyma stratejisi uygulamakta idi. Bu korunaklı kalelerin başında Argigentum gelmekte idi. MÖ 261'de dört Romalı lejyonundan oluşan bir Roma ordusu Argigentum kalesi ve şehrini kuşattı. Kartacalılar direndiler. Kartaca, General Hano komutasında yeni bir Kartaca destek ordusu gönderip Roma tedarik üssü Erbessus'u ele geçirip talan etti ve Argigentum şehrini kuşatan Roma ordusunu dışarıdan ikinci bir çember olarak kuşatmaya aldılar. Roma lejyonları bir meydan muharebesi yapmaya mecbur kaldılar. MO. 262'de Hano komutasındaki Kartaca destek ordusu ile Romalılar arasında yapılan Agrigentum Muharebesi'ni Kartacalılar kaybetti. Destek ordusunun yenilmesi ile kalede direren Kartaca ordusunun morali bozuldu ve bu ordu Romalılardan gizli olarak kaleyi terk edip kaçmayı başardılar. Kale Romalılar eline geçti; talana uğradı ve kalede kalan halkı Romalilar köle yapıp esir pazarlarında sattilar..^[25]

MÖ. 255'de Konsul "Marcus Atilius Regulus" ve Konsul "Lucius Manlisu Vulso" komutasında bir Romalılar kara ordusu Kartaca'yı karadan yenik düşürmek amacı ile Kuzey Afrika sahilinde Kartaca yakınlarına bir çıkartma yaptı. Kartacalılar hemen direnişe geçtiler. Romalılar ordusu Kartaca'nın güneydoğusunda 65 km uzakta bulunan Apsis'i kuşatamaya aldı. Aspis Kuşatması'nın sonunda bu kale Romalılar eline geçti. Romalılar sonra Adys üzerine yürûduüler. Geçtikleri arazileri yakıp yağmaladılar ve 20,000 köle ve büyük sayılı sığır sürükleri topladılar. Fakat "Lucius Manlisu Vulso" komutasında bir Romalı birliği, ganimetler ve donanma ile Roma'ya çağrıldı ve bunlar nakliye gemileri ile Kuzey Afrika'dan ayrıldı.

Marcus Atilius Regulus komutasında geride kalan 15,000 piyade ve 3,000 süvari ordusu ile Kuzey Afrika'da kalıp Adys'e ulaştı. Kartaca, Sicilya'da bulunan Hamilcar'ın 5 bin piyade ve 500 süvariden oluşan kuvvetlerini Kuzey Afrika'dan geri çağırmıştı. Bostar ve Hasdrubal komutasindaki Afrika'daki ordu ise paralı askerlerden oluşup hafif piyade, milis, süvari ve savaş filleri şeklinde tertiplenmişlerdi. Kartacalılar, Adys'e hakim bir tepe üzerinde mevzi almışlardı. Adys Muharebesi Romalıların karanlıktan yararlanarak tepeyi kuşatması ile başladı. Şafak vakti Romalılar iki yandan tepedeki Kartaca kuvvetlerine saldırdılar. Kartacalılar bir süre durumlarını korudular ve hatta bir Roma lejyonunu püskürtmeyi de başardılar. Ama tecrubesiz Kartaca ordusu sonuçta yenilgiye uğradı ama geri çekilmeyi başardı. Roma kuvvetleri bir süre Kartacalıları izlediler, sonra geri dönerek Kartaca kampını yağmaladılar. Roma Ordusu, önlerinde direnen hiç Kartaca gücü olmadan, Kartaca üzerine ilerledi ve Tunus'de durdu.

Kırsal alanlardan Kartaca vatandaşları ve diğerler Numibyalılar Kartaca şehrine sığınmışlardı. Kartaca'da büyük bir yiyecek ve iaşe sıkıntısı çekilmeye başlandı ve olasılıkla bir salgın hastalık yayıldı. Fakat 2 lejyondan oluşan Romalilar ordusu asker sayısı yetersizliği nedeni ile Kartaca'ya hucum yapamadılar. Açılan barış müzakerelerinde Regulus Kartaca'nın Sicilya, Korsika ve Sardunya'yı bırakmasını; Kartaca donanmasını tasfiye etmesini ve büyük bir savaş tazminatı ödenmesini talep etti. Kartaca bu gayet sert koşulları kabul etmedi.

Bu sonuçsuz müzakereler bitince Kartaca Sparta'lı Xanthippus'u Kartaca paralı asker komutanı olarak kiraladı ve komutan yanında tecrübeli paralı asker olan Yunan askerleri de getirdi. Tunus'a erişmiş Roma lejyonlarıyla açık bir alanda çatışmaya girmeyi seçti. Yapılmaya başlayan Tunus veya Bagrades Muharebesi için Kartaca bu açık alanda süvari ve savaş fillerinin etkin şekilde kullanılmasını sağladı. İlk saldırı Kartaca savaş filleri tarafından başlatıldı ve bu Roma piyadelerinin ilerlemelerini önledi. Kartaca süvarisi kanatlarda sayıca zayıf olan Roma süvarisini hemen yendi ve merkezdeki piyadesine geriden her iki kanattan saldırdı. Roma piyadelerinin düzeni bozuldu ve kaçmaya başladılar. Kaçmamis olan Romalı birlikler imha edildi. Tunus Muharebesi'nden ancak 2 bin Romalı asker kaçmayı başarabildi. Filoya ulaşanlar Romalilara ise denizde karşılaşılan birkaç fırtına ile buyuk zayiat verdiler. Romalı komutan Rugulus da esir düşenler arasındaydı ve bazı tarihçiler bu esir Romali komutanın işkenceden sonra idam edildiğini bildirirler. Böylece Roma Cumhuriyeti'nin Kartaca'yı Kuzey Afrika'da yenme girişimi son buldu.

Fakat Roma Cumhuriyeti, donanmasını yenilemek amacı ile yeniden büyük bir gemi yapımı kampanyasına başladı. İki ay içinde yapılan çok sayıda savaş gemisi ile Roma donanmasındaki savaş gemisi adedi 100 kusuru aştı. Romalılar deniz savaşlarında Kartacalılar gibi denizcilik tecrübesi ile düşman gemilerini yandan mahmuzlayıp madenden sivri burunları ile düşman gemilerini delip batırma taktiğini uygulamamaya karar verdiler. Düşman gemisine bordolama; ve "Corvus" (merdiven) adlı bir aleti indirip gemileri birbirine bağlama ve bu aletin üzerinden gemiden gemiye deniz piyadesi askeri geçirip bir düşman gemisini piyade harekatı ile ele geçirme taktiğini geliştirdiler. Romalılar "corvus" kullanıp gemi bordalamada öyle büyük tecrübe kazandılar ki sonradan gemi bordalayıp asker geçirip düşman gemisini elde etmeyi "corvus" kullanmadan başarmaya başladılar.

Bundan sonra Birinci Pön Savaşı hep Romalıların bu yeni taktiği kullanarak Kartacalılara karşı kazandıkları deniz muharebelerie şeklinde gelişti. MÖ. 260'da "corvus" aleti ve bordalama stratejisini ilk defa ve gayet iyi uygulayan "Gaius Duilius" komutasındaki Roma donanması, "Hanibal Gusco" komutasıdaki üstün sayılı gemileri olan Kartaca donanmasına karşı Mylea Adası kuzeyinde yaptığı Mylea Deniz Muharebesi'ni kazandı. MÖ. 256'da gayet büyük sayıda (yaklaşık 380) gemilik "Marcus Atilius Regulus" ve "Lucius Manlius Vulso Longus" komutasındaki Romalı donanması ile benzer büyük sayıda (yaklaşık 360 gemilik) "Hamilcar" ve "Hanno" komutasındaki Kartaca donanması arasında yapılan Eknomos Burnu Deniz Muharebesi'ni de Romalılar kazandılar.

Bu iki güç 23 yıl boyunca Batı Akdeniz hakimiyeti ve öncelikle Sicilya Adası'nın ve civar suların kontrolü için denizde mücadele ettiler. Bu çatışmaların çoğunu Romalılar donanması kazandı. Romalılar donanması istisna olarak sadece Afrika kıyılarında Tunus Deniz Muharebesi'nde Kartacalılara yenik düştü.

MÖ. 248'de bu savaşta yedi yıl süren sakin bir dönem başladı. Bu dönemde Sicilya'da yapilan kara çatışmaları ufak çaplı kaldı ve hiçbir önemli bir deniz muharebesi yapılmadı. MÖ 244'de bu sukuneti fırsat bulan Kartaca Senatosu, ileri gelen zengin üyeleri Büyk Hanno'nin teklif ettiği gibi, Kartaca devlet harcamalarını düşürmek hedefi ile Kartaca donanmasının önemli bir kısmın tasfiye ettiler. Buna karşılık MÖ 243'de Roma Cumhuriyeti yeniden büyük bir donanma kurdu. MÖ. 241 'de bu sakin dönem sona erdi. Roma Cumhuriyeti yeni donanması ile Romalı Lejyonları yeniden Sicilya'ya getirdiler. Bu yeni ordu ile Drepana Kusatması'nı başlattılar. Ayni yıl Mart başında Roma Cumhuriyeti ile Kartaca donanmalari arasından yapılan Aegates Adaları Deniz Muharebesi kesin sonuçlu bir muharebe olarak Roma zaferiyle sonuçlandı. Bu Birinci Pön Savaşı'nın sonunu tayin etti.

Kartaca donanmasına karşı kararlı bir deniz muharebesi kazanan Romalı general Catalus bundan sonra Sicilya'da Kartacalı general Hamilcar Barca ve ordusu tarafından savunulan Lilybeaum, Erya ve Drepena'ya karşı kara harekatına başladı. Kartaca Senatosu yeni bir donanma için yeni gemilerin yapılması ve mürettebatın kiralanması için gerekli mali kaynakların sağlanamsindan çekinmekte idi. Donanma desteği olmadan Hamilcar Barca Sicilya'da tecrit edilmiş kalmıştı.

Kartaca Senatosu Hamilcar Barca'yı Romalılarla bir barış antlaşması müzakerelerine girmeye tayin etti ve ona barış antlaşmasını imzalamaya yetki verdi. Hamilcar Barca Kartaca ordusu komutasını yardımcısı Gesco'ya bırakarak bu müzakerelere girisşti. Bu müzakereler sonunda Hamilcar Barca Kartaca'ya Roma Cumhuriyeti tarafından dikte ettirdigi Kartaca aleyhindeki sert koşulları kabul etmek zorunda kaldı. Romalılarla Lutatius Antlaşması imzalandı. Böylece MÖ. 264 - MÖ. 241 yılları arasında devam eden Birinci Pön Savaşı sona erdi. Bu antlaşma ile Kartacalılar Sicilya'da bulunan tüm kolonilerini terk etmek zorunda kaldılar. Ayrıca Kartaca Roma'ya çok yüksek değerde bir savaş tazminatı ödedi. Bu savaş her iki tarafa da büyük zayiat verdirmişti. Ama Kartaca'nın deniz üstünlüğünü kaybedip deniz ticaretinin kısıtlanması dolayısıyla bu savaş Kartaca için büyük bir stratejik maglubiyet de olmuştu.

Kartaca için kendi esas hakimiyet alanları olan Kuzey Afrika'dan daha küçük ölçekteki bu bölge için yapilan bu mücadele, gerçekte Akdeniz ticareti açısından stratejik önemdeydi. Savaş başladığı zaman deniz ticaretine bağımlı olan ve deniz üstünlüğü bulunan Kartaca, Birinci Pön Savaşı'ndaki bu deniz muaharebeleri ve çatışmalarından sonra denizde üstünlüğünü kaybetti. Bu da Kartaca'nın Akdeniz'de denizaşırı ticaretine ve devletin ekonomisine büyük bir köstek vuruldu.

Paralı Askerler Savaşı

Paralı Askerler Savaşı Utika Bagradas Nehri Hamilcar'ın katılan Navaras'la seferi Kartaca Testere Tunis

İkinci Pön Savaşı

İkinci Pön Savaşı Prelüd Saguntum Alpleri geçiş Ron Hannibal'in İtalya'yı istilası Ticinus Trebia Trasimene Gölü Ager Falernus Geronium Cannae 1. Nola 2. Nola 3. Nola 1. Beneventum 1. Tarentum 1. Capua Silarus 1. Herdonia 2. Beneventum 2. Capua 2. Herdonia Numistro Asculum 2. Tarentum Grumentum Metaurus Crotona Po Vadisi Romalılar İberik Yarımadası askeri seferleri Cissa Ebro Irmağı Dertosa Yukarı Baetis 1. Nova Kartaca Ilipa Baecula Guadalquivir 2. Nova Kartaca Romalılar Sicilya ve batı Akdeniz askeri seferleri Cornus Siraküza Romalılar Kuzey Afrika istilası Utica Campi Magni Cirta Zama Deniz muharebelsri Lilybaeum Carteia

Ūçüncü Pön Savaşı

Üçüncü Pön Savaşı Tunus Gölü 1. Nepheris Kartaca Limani 2. Nepheris Kartaca

Kültür

Dil

Kartacalılar Fenikece dilinin bir lehçesi olan Fönik dili veya "Kartacaca" dilini konuşmaktaydılar.^[54] Bu dil Sami Dil Ailesinin Kenan alt grubundan olup Kartacalıların asıllarının göç edip gelmiş olduğu doğu Akdeniz kıyılarındaki Fenike'de (modern Lübnan'da) o zaman yaşayanlar tarafından konuşulan Fenikece'den gelişmiştir.^[55]

Ekonomi

Devlet yönetimi

Kartaca'nın devlet yönetim tarzı Kartaca askeri güçlerinin MÖ 483'de Sicilya'da Himera Muharebesi'nde tümüyle hezimete uğramatılmasından sonra dramatik olarak değişmiştir. O zamana kadar iktidar gücünü sırf kendilerinin bildiği gibi hiç başka kişi, klik veya gruba en ufak bile taviz vermeden uygulayan Magonid Sülalesi kendine muhalif olan klik ve grupların fikir ve tekliflerine önem verip onların da devlet işlerinde katkı yapmalarına izin vermeye başladı. Böylece Kartaca devlet işlerinde halk temsilcileri ve hatta bazı demokratik kurumları da devlet yönetim sistem içine alınmaya başlandı. Kartaca yine de çok bakımdan bir oligarşik cumhuriyet olmaya devam etti ama idareciler bir noktaya kadar kendilerini halka hesap vermelerinin gerekliğini ve yönetimde bir "kontrol ve denge" uygulanması gereğini anladılar. Kartaca devlet yönetimi eskiye nazaran biraz daha alelade halka mesul olarak işletilmeye başlandı ^[56]

Bu tarihten sonra Kartaca devletinin başında iki tane her yıl yeniden seçilen ve kalıtsal olmayan Romalı tarıhçi Livius tarafından Shofet adı verilen en üst yönetici bulunmaktaydı. Bu isim sadece ünsüz harflerden oluşan Kartaca Fenike alfebesine göre " SPΘM" olarak verilmekte ve İbranice İncilde "Hakimler" anlamına gelmekteydi. Yunanlar ve Romalılar bu ismi "Krallar" olarak tefsir etmekteydiler. Orijinal olarak bu görevler Kartaca'nın ana şehri olan Sur şehrinin Kartaca kolonisini idare etmek için atadığı ana şehir adına kolonide "hüküm verenler" olduğu bazı tarihçilerce kabul edilmektedir. Eğer günümuuz kavramnlarına göre tefsir edilirse bu iki "Shofet" kısa dönem için "Yönetim Başkanı" olarak isimlendirilebilir.^[56][57]

Yazılı belgelerin bulunduğu tarihsel dönemde "Shofet"'ler koloninin en zengin ve en etkili sülaleler mensuplari arasından her yılda bir seçildikleri ve devlet yönetiminden ikisinin birlikte eşit olarak mesul oldukları bilinmektedir. Bu devlet yönetimi Kartaca'lıların asıllarının geldiği Lübnan şehir-devletlerinde plütokratik zenginlerin olgarşinin "Shofet" Hakimlerin idaresini sınırlayıp kontrol ettikleri ve bunun Kartaca'ya da getirildiği kabul edilmektedir, Bu tip bir idare Roma'da yer yıl seçilen iki 'konsül'un idaresine benzediği ve bu tip devlet yönetimi antik Yunan filozof Aristoteles'in Politika adlı eserinde Kartaca'nın devlet yönetiminin temelini tayin eden Kartaca kurumları ve anayasasının ayrıntıları ile incelenmiştir.^[56][57][58]

Bayındırlık, kamu imarı, vergi toplanması, devlet hazinesinin yönetimi gibi kamu yönetiminde özel bilgi isteyen alanlarda Kartaca'da daha düşük kademeli uzman memurlar ve özel komiserler bulunmakta idi. .^[56][58]

Kartaca'da aristokratik sülaleler Romalıların "Kartaca Senatosu" ve Yunanların "İhtiyarlar Meclisi" adı ile andıkları, bir "Yüksek Konsey"'de temsil edilmekteydiler. Kartaca senatosu en varlıklı ailelerin reisleri arasından seçilen 300 kişiden oluşan bir kuruldu. Otuz kişilik bir iç kurul üyeliği ömür boyu olmakla birlikte diğer üyeler belirli aralıklarla seçim yoluyla yenilenirlerdi. Bu konseyin geniş alanlarda yönetim güçleri bulunmaktaydı.

Fakat Hakimler (Shofet) lerin her yıl bu yüksek konsey tarafından mı, yoksa halk konseyi tarafından mı seçildiği bilinmemektedir. Hakimler (Shofet) devletin yönetim ve adalet güçlerini ellerinde bulundurmaktaydılar. Fakat generaller ordunun genel subay ve idarecilerinden ortaya çıkmaktaydılar. Devletin yüksek Maliye, Hazine ve Dışişleri son yönetim mercileri "İhtiyarlar Konseyi" idi.^[56]

"Yüzdört Tribünü" adli "Kartaca Meclisi" ise belirli bir varlık düzeyinin üstündeki tüm özgür Kartaca vatandaşlarından oluşmaktaydı. Esasen seçilen kralların onaylanması dışında fazla bir yasama ve yonetme yetkileri yoktu. "Yüzdört Tribünü" adli "Kartaca Meclisi" bir hukuk ve adalet kuruluşu, yani bir çeşit anayasa mahkemesi olduğu ve aynı zamanda bu kuruluşa ait hukukçuların generalleri kontrol için kurulan yüce mahkemenin üyeleri olduğu da Aristoteles kitabında belirtilmektedir. Aristoteles bu kurumu Antik Yunan Sparta şehir devletine bulunan "Eforlar"'a banzetmektedir. Bu kuruluşa dahil hakimler bazan generalleri ve diğer yüksek memurları yargılayıp cezalandırma (hatta çarmıha gerdirip idam ettirme) yetkileri bulunmakta idi. Bu "Yüzdörtler Tribünü" üyelerinden seçilmiş ("pentarciler" adı verilen) özel yönetim komiserler komisyonları devlet yönetiminin çeşitli kısımlarının kontrolu ve Kartaca'nın devlet yönetimi Kartaca askeri güçlerinin MO 483'de Sicilya'da Himera Muharebesi ile tümüyle hezimete uğramasından sonra dramatik olarak değişmiştir.^[56]

Himera Muharebesi'nde hezimete kadar iktidar gücünü sırf kendilerinin bildiği gibi hiç başka kişi, klik veya gruba en ufak bile taviz vermeden uygulayan Kartacalı "Magonid Sülalesi" asıllı politik yoneticler kendilerine muhalif olan klik ve grupların fikir ve tekliflerinin önem verip onların da devlet işlerinde katkı yapmalarına izin vermeye başlamışlardır. Böylece Kartaca devlet işlerinde halk temsilcileri ve hatta bazı demokratik kurumları da devlet yönetimi sistemi içine alınmıştır. Kartaca yine de çok bakımdan bir oligarşik cumhuriyet olmaya devam etmiştir Ama idareciler bir noktaya kadar kendilerini halka hesap vermeleri gerekliğini ve yönetimde bir "kontrol ve denge" uygulanması gereğini anlamışlardir. Kartaca devlet yönetimi bir nebze kamuya mesul olarak işletilmeye başlamıştır.^[56]

Genel olarak şehir devletinin yönetimi ve yönetim memurları şehir oligarşisinin kontrolu altında idi. Fakat Kartaca devlet yönetimi içinde nüve halinde bulunan demokratik unsurlar (özellikle Himera Muharebesi hezimetinden sonra) önem kazanmıştır. Kartaca'da yasama meclisi üyeleri seçimle gelmekte idi. Çalışanların sendikal birlikleri, tüm kapsamlı kasaba toplantıları ve kasaba yerel idare meclisleri birer "Halk Meclisi" şeklinde idiler. Eğer iki "Sophet" ve "Yüksek Konsey" oybirliği ile karara varmazlarsa Kartaca halk konseylerini verdikleri oylara karar verici olamktaydı. Kartaca'nın bu şekilde demokatik kaidelere gore oylama yapması, Kartaca politika kurumlarına benzer kurumları olan Sparta ve Girit Yunan şehir-devletlerinde eşleri bulunmamaktaydi.^[56][58]

Ünlü Yunan tarihçi Polybius yazdığı Kartaca-Roma Pön Savaşları ile ilgilendiği tarih kitabı bölümünde Kartaca alelade halkının devlete yönetiminde alelade Romalı halktan daha fazla siyası gücü olduğunu bildirmekte, ama daima soylular tarafıni tutan tarihçi Polybius bunu Kartaca politika sisteminin bir hatası ve çöküntü sebebi olarak görmektedir.^[59]

Diğer tarihçiler aleade halkın bu demokratik davranışının Kartaca'da önem kazanan "Barcid" sülalesinin şehir yönetiminde iktidar kazanmasına atfetmektedirler.^[56] Birinci Pön Savaşı başlangıcı ile İkinci Pön Savaşının sonu arasındaki dönemde "Barcid" sülalesi mensupları Kartaca politik hayatına egemen olmuşlardı. Bu sülale kliğine Kartaca'nın tüm askeri güçlerinin kontrolü ve Afrika dışında bulunan tüm Kartaca kolonilerinin de idaresi de verilmişti.^[60]

Antik çağlarda ünlü İskenderiye Kütüphanesi'nin ünlü kütüphane müdürü olan Eratosthenes Karacalıların ve Romalıların antik Yunanlar tarafından "barbar" olarak anılmaması gerektiğini savunmuştur. Bu savunmanın baş onerisi bu iki şehir devletınde birer yazılı anayasa bulunması idi ve yazılı anayasaları bulunan bir devletin "barbar" olmasının imkansız olduğu kabul edilmişti.^[56][60]

Ordu ve Donanma

Kara Ordusu

Kara ordusunun da ağırlığı ticari paralı askerlerden oluşmaktaydı. Başlarda antik çağın hemen her kara ordusundaki gibi Kartaca kara ordusu da hafif piyadeler, hafif süvari birlikleri ile hafif ve hızlı savaş arabalarından oluşmaktaydı.

Yunan kent devletleriyle yapılan çatışmalarda yeniliklere açık Kartaca yönetimi, ağır piyadenin etkinliğini ve bunların karşısında savaş arabalarının etkisizliğini fark etmiş, Spartalı bir paralı askeri, Kartaca kara ordusunu yeniden düzenlemekle görevlendirmişti.

Böylece yeniden düzenlenen Kartaca kara ordusunun piyade unsurları, falanks düzeninde çarpışan hopliteslerden oluşturulmuştu. Savaş arabalarının yerine daha sonraları Pers ordularından öğrendikleri filleri kullanmışlardı.

Donanma

Kartaca'nın ekonomik gücünün deniz yoluyla yapılan ticarete dayanması onları, bu deniz yollarının güvenliğini sağlayacak güçlü ve dinamik bir donanma geliştirmeye zorlamıştır. Parçalar halinde neredeyse tüm Akdeniz'e yayılmış olan donanma, özellikle kıvrak korsan gemileriyle baş edebilecek tarzda imal edilmiş olup yelken ve gerektiğinde küreklerle idare ediliyordu ve seçkin bir mürettebatı barındırıyordu.

Her ne kadar Kartaca donanması dillere destan bir donanmaysa da, Roma ve müttefiklerinin (başta Yunan kent devletleri ve Yunan kolonileri) oluşturduğu bileşik donanma karşısında girişilen çatışmalarda başarılı olamamıştır.

Din

Tanrılar

Rahipler sınıfı ve müridleri

Kartaca dikili taş heykel anıtları

Çocuk kurban edilmesi sorunu

Ayrıca bakınız

• Kartaca
• Fenike
• Pön Savaşları
• Tunus Tarihi

Kaynakça

Dış kaynaklar

• Polybius (Ing. cev. F.W. Walbank) (1980) The Rise of the Roman Empire , Harmondsworth: Pelican Penguin Books (İngilizce)
• Miles, Richard (2011) Carthage Must Be Destroyed: The Rise and Fall of an Ancient Civilization, Londra:: 978-0141018096enguin ISBN 978-0141018096 (İngilizce)
• Warmington, B.H. (1965) Carthage", Harmondsworth: Pelican Penguin Books (İngilizce)