Yuhanna İncili

İlk bölüm dünyanın başlangıcından ve onun yaratılışından bahseden ilahimsi bir öndeyiş ile başlar. Bu bölümde dünyaya gelen ışığın dünyayı aydınlatışından bahsedilir. Giriş bölümü dilin kullanımı bakımından da birinci ana bölümden ayrılır. Ancak giriş bölümünde kullanılan ışık, dünya, karanlık, yaşam, dünya gibi kavramlar bu bölümü takip eden birinci bölümdeki hikâyeler ile anlam kazanacaklardır. Bu bağlamda giriş bölümü birinci bölümde verilecek olan hikâyelerin nasıl yorumlanması gerektiği yönünde bir anahtar sunmaktadır.[1]

Yuhanna İncili'nin giriş bölümü Tevrat'ın giriş bölümü ile de benzerlikler taşır. Tora "Başlangıçta Tanrı göğü ve yeri yarattı." diye başlarken, Yuhanna İncili "Başlangıçta Söz vardı. Söz Tanrı’yla birlikteydi ve Söz Tanrı’ydı." diye başlamaktadır.

İncilin ilk bölümünde yazar İsa'nın Celile, Samiriye, Yahudiye ve Kudüs'te yaptıklarını aktarır. Bu bölüm için belirleyici olan gerçekleştirilen 7 mucizenin aktarıldığı metinlerdir. Yazar bu mucizeleri "işaret" olarak adlandırmayı tercih etmiştir. Bunun dışında bu bölümde İsa'nın yaptığı tematik konuşmalar (Örneğin çoban hakkında 10:1-18.26-30), bazı karakterlerle gerçekleştirdiği kapsamlı konuşmalar (örneğin ferisi Nikodim ile; 3:1-12 ya da Samiriyeli kadın ile kuyu başında; 4:1-42) ve Yahudiler ile yaptığı tartışmalar (7:14-36) yer alır.

Birinci ana bölüm Vaftizci Yahya ve onun İsa'ya karşı olan düşünceleri ile başlar (1:19-28) Bu bölümde diğer İncillerde olduğu gibi İsa'nın Ürdün nehrinde Vaftizci Yahya ile karşılaşması ve onun tarafından vaftiz edilmesi anlatılır. Birinci ana bölüm Lazarus'un diriltilmesi (11:1-45), İsa'yı öldürme tasarısı (11:46-57) ve İsa'nın Kudüs'e girişi (12:12-19) ile sonlanır.

Genel olarak birinci ana bölümün Sinoptik İncillerle uyumlu olduğu söylenebilir. Yuhanna İncilinde aktarıldığına göre İsa çarmıha gerilmeden önce 3 defa Kudüs'te kalmaktadır. İncilin yazarı için Kudüs sadece İsa'nın yargılandığı ve çarmıha gerildiği şehir değil, onun mucizelerinin de sahne olduğu (5:1-15; 9:1-7) bir şehir olarak tasvir edilmektedir.

Evanjelist bu incilde insanların İsa'ya inanmaya nasıl başladıklarını gösteren bir yapıyı tercih ediyor. "İnanmak" kelimesi sadece bu bölümde 20 kez kullanılmakta ki bu diğer İncillerde karşımıza çıkan sayıdan fazladır. İlk önce Havariler, daha sonra Kudüs'teki birçok Yahudi, Samiriye'deki yabancı kadın, iyileştirilen kör ve hatta birçok Yahudi önderi bile (12:42) İsa'ya inanmaya başlıyor. Bunun yanında İsa'ya yönelik artan nefret İsa'yı öldürme tasarısı ile sonuçlanıyor. Bunun üzerine İsa "Yahudiler arasında açıkça dolaşmaz oluyor" (11:54) ve onun halkın önünde gerçekleştirdiği mucizeler sona eriyor.[1]

İkinci ana bölüm "İsa'nın bu dünyadan ayrılıp Baba’ya gideceği saatin geldiğini" (13:1) bildiren bir not ile başlar. Birinci ana bölümde İsa birçok kez saatinin henüz gelmediğini (bkz. 2:4; 7:30; 8:20) aktarmıştır. İsa'nın havarileri önünde gerçekleştirdiği konuşmalar incilin aktardığına göre Hamursuz Bayramı'ndan önce yapılmaktadır. Bu bölümde İsa sadece havarileri ile birliktedir.

Son akşam yemeği Yuhanna İncili'nde direkt olarak yer almasa da, ona dair mesajlar (6:51-58) birinci ana bölümde aktarılır. Evanjelist son akşam yemeği yerine İsa'nın öğrencilerinin ayaklarını yıkaması (13:1-20) konusunu tercih etmiştir. Bu bölümü İsa'ya yapılacak olan ihanetin diğer İncillerden farklı olarak Yahuda'nın ismen verildiği bölüm (13:21-30) izler. Bu sahnede İsa'nın sevdiği bir havariden ilk kez bahsedilir. Sevilen havariye Yuhanna İncili'nde farklı yerlerde de karşılaşmak mümkündür.

İsa'nın çilesinin konu edindiği bölüme Petrus'un inkârı (13:36-38) ile giriş yapılır. Birinci ana bölümün sonunda yer alan İsa'yı öldürme tasarısı, İsa'nın Beytanya'da meshedilmesi ve İsa'nın Kudüs'e girişi (11:46-12:19) Sinoptik İnciller'de yer alan İsa'nın çilesinin aktarıldığı metine ait konu başlıklarıdır. Hatta Yuhanna İncili'nin başında yer alan İsa'nın satıcıları tapınaktan kovması (2:12-22) da buna dahil edilebilir. Dolayısıyla İsa'nın çilesinin aktarıldığı metnin 11:46 ile başladığını söylemek doğru olacaktır. 14,15,16 ve 17'deki veda konuşmalarının asıl metne sonradan ilave oldukları söylenebilir.

Yuhanna İncili, 2. yüzyılın sonuna ait bir papirüs.

Bu konuşmalarda İsa havarilerine, dolayısıyla Evanjelist de okuyucuya hitap eder, uyarır ve güç verir. Bölümün anahtar kelimesi ölmek anlamına gelen "hypagein" (ὑπάγειν)dir. Bu kelime bütün bölümü İsa'nın çarmıha giden yolunu anlatan bir bölüm olarak karakterize etmektedir. Bunun dışında İncil'de İsa Baba'ya gideceğini (14:1-31; 16:16-33) ve geri döneceğini (14:13) bildirir. Kendisine ve dolayısıyla da Tanrı'ya olan inanışın altını çizer. (14:10-12). Ayrıca kutsal ruhun geri geleceğinin ve söylediklerini insanlara hatırlatacağının (14:26) sözünü verir.

Yuhanna İncili'nin aktardığı ve İsa ile Havarileri arasındaki ilişkiyi anlamak adına belirleyici olan örneklerden biri asma benzetmesidir. (15:1-8) 17. bölümde ise İsa'nın havarileri için Baba'ya ettiği dua aktarılır.[1]

İsa'nın çarmıha giden yolda uğradığı yerler Sinoptik İnciller'in aktardıkları ile çelişmez. İlk önce havarileri ile bir bahçeye gider (18:1), Yahuda'nın ihaneti sonrası Romalı askerler tarafından tutuklanır. Petrus İsa'nın tutuklanmasına karşı koymak istese de İsa bunun önüne geçer. (18:2-11). Daha sonra başkâhin Hanan'ın evine getirilen İsa burada sorguya çekilir. Sorgu sırasında İsa'yı takip ederek gelen Petrus İsa'yı 3 kere inkar eder. (18:12-27) Daha sonra bağlanıp Pilatus'a getirilen İsa, Pilatus tarafından da sorgulanır. Pilatus, İsa hakkında hüküm vermeden önce Kudüs'te Hamursuz Bayramı'nda uygulanan bir gelenek gereği Yahudilere İsa ile hırsız Barabbas arasında hangisinin özgür kalmasını istedikleri konusunda bir seçim yapma fırsatı sunar. Yahudilerin isteği üzerine Barabbas serbest bırakılır ve İsa'nın çarmıha gerilmesi hükmü verilir. (18:39 ve devamı; 19:6). Daha sonra İsa Romalı askerlerce kırbaçlanır ve "Yahudilerin Kralı" diye dikenlerden yapılmış bir taç takılarak alay edilir. (19:1-3). Pilatus, İsa'yı halkın önüne getirip "Ecce homo!" ("İşte o adam!") der.

Çarmıha gerildiği yer olan Golgata'ya kadar haçı sırtında taşıyan İsa burada 2 kişiyle birlikte çarmıha gerilir. Annesi Meryem, teyzesi, Mecdelli Meryem, sevilen havari ve Klopas'ın karısı incilin aktardığına göre orada bulunmaktadır. İsa'nın ölümünden sonra Aramatyalı Yusuf, Pilatus'dan izin alıp İsa'nın bedenini mezara koyar. (19:38-42) Yirminci bölümde boş mezar Mecdelli Meryem tarafından keşfedilir. Mecdelli Meryem havarilere mezarın boş olduğunu haber verir. Petrus ve sevilen havari mezara doğru koşmaya başlarlar. Burada Petrus ve sevilen havari arasında bir rekabet göze çarpar. İsa'nın dirilişini henüz anlamamalarına karşın sevilen havari iman eder. Mezara koşarak ilk önce gelen havari de yine bu havaridir. Daha sonra Mecdelli Meryem mezarda beklerken İsa ona görünür. Meryem İsa'yı gördüğünü havarilere bildirir. Tüm bunların dışında Evanjelist şüphe'nin aşılması konusunu eserinde havari şüpheci Tomas üzerinden tematize etmiştir. Öyle ki 20:24-30'da İsa sadece havarilerine görünmekle kalmaz, Tomas'ın onun yaralarına dokunmasını ve iman etmesini söyler. Tomas'ın imanı “Rabbim ve Tanrım!” nidasıyla en yüksek noktasına ulaşır.

İkinci ana bölüm 20:31 ile İncil'in yazılış amacını açıklayan ve direkt olarak okuyucuya hitap eden bir şekilde bitirilir; "Ne var ki yazılanlar, İsa’nın, Tanrı’nın Oğlu Mesih olduğuna iman edesiniz ve iman ederek O’nun adıyla yaşama kavuşasınız diye yazılmıştır."

Yuhanna İncili'nde İsa'nın tutkusu aktarılırken Markos İncili'nde aktarılanın (Markus 14:36) aksine Petrus'a dönen ve "Baba’nın bana verdiği kâseden içmeyeyim mi" (Yuhanna 18:11) diye soran bir İsa vardır. İsa'nın sorgusunda resmi bir Yahudi duruşması yahut şahitler bulunmaz. İncil'in yazarı tamamen Yahudilerin aktif bir biçimde katıldıkları İsa'nın Pontius Pilatus tarafından sorgusuna konsantre olmuştur. Bu sorguda İsa ve Pilatus arasında teolojik olarak önemli bir konuşma geçer. Bu konuşmada İsa'nın hangi açıdan "Yahudilerin kralı" olduğu konu edinir. Pilatus her ne kadar İsa'nın suçsuz olduğuna inansa da (19:6), Yuhanna İncili'nin vurguladığı anlatıma göre Yahudilerin baskısıyla çarmıha germe kararını vermiştir. Yuhanna İncili'nde haçı taşıyan Kireneli Simon'dan bahsedilmez, İsa haçı kendisi taşır. İsa'nın kıyafetlerinin Roma askerlerince paylaşımı Eski Ahit (Mezmurlar 22:18) ile bağlantı kurularak aktarılır.

Yuhanna İncili İsa'nın çarmıha gerilişinde, İsa'nın alay edilmesi, ölümü sırasında gökyüzünün kararması, yüzbaşı'nın İsa'nın tanrının oğlu olduğuna inanması (bkz. Markos 15:39 ve devamı) ve son olarak İsa'nın "Tanrım, beni neden terk ettin!" şeklindeki bağırışını aktarmaz. İsa'nın ölümü onun "Tamamlandı!" (19:30) sözü ile gerçekleşir. İsa tanrının terk ettiği bir mağlup olarak değil, aksine tanrının emrettiği plana uyan bir karakterde tasvir edilir. Bunun dışında İsa ile birlikte çarmıha gerilenlerin bacakları kırılırken İsa'nın bacakları kırılmaz. Bu bağlamda İsa'nın Eski Ahitte aktarıldığı gibi (Mısırdan Çıkış 12:46) bir Fısıh kuzusu gibi ele alındığı söylenebilir.[1]

21. Bölüm Yuhanna İncili'ne sonradan eklenen bir bölümdür. Bu bölümün merkezinde dirilen İsa bulunmaktadır. İncil yazarının aktardığına göre İsa öğrencilerine ilk olarak 7 öğrencisine görünür, ardından göl kenarında görünür ve birlikte yemek yerler. Bu bölümde İsa vesilesiyle gerçekleştirilen balık tutma mucizesi birçok açıdan Luka İncili'nde aktarılan mucizeye benzemektedir. (Luka 5:1-11) Daha önceki incillerde kısaca aktarılan Petrus'un görevlendirilmesi (Matta 16:17-19; Luka 22:32) bu bölümde detaylı bir şekilde aktarılır.

İlave bölümün dikkat çekici bir yanı İncil'in ikinci kez form olarak aynı ifadelerle yeniden kapatılmasıdır. Bunun dışında sevilen havarinin daha yaşayacağı aktarılır ve son olarak İncil'in yazarının o olduğu söylenir.[1]