Topaç

Topaç, çoğunlukla köşeleri yuvarlatılmış koni şeklinde, sivri ucu üzerinde ve dikey bir eksen etrafında dönen oyuncak. Çalışma prensibi ve fiziksel özellikleri jiroskopa benzer.[1] Dönen bir topaca hafifçe vurulursa eğimli bir şekilde daireler çizmeye başlar. Bir topaç eğimli halde döndürülürse kısa süre sonra dik duruma gelir ve sürtünme nedeniyle durana kadar döner.[1]

Bir topaç animasyonu.

Bazı topaçlar bir ip (kamçı) vasıtasıyla döndürülürler. Kamçılı topaçların dönme süresi, kamçılamak suretiyle uzatılır.[1] Bazı topaçların tepesinde (koninin tabanında) tutmaya yarayan bir parça bulunur ve bunun parmaklar vasıtasıyla burulması suretiyle döndürülürler. Bazılarında yaylı veya vakumlu mekanizmalar bulunur ve bunların sayesinde ilk dönü verilir.[1] Japonya'da gürleme veya uğultu çıkarması için içi oyulmuş topaçlara gök gürültüsü topacı denir.[1]

Tarihçe

Bir Çek topacı.
Daniel Chodowiecki'ye ait bir çizim, 1774.

Topaç hem Asya'da hem de Avrupa'da yüzyıllardır bilinir.[1] Asya'da yemiş kabuklarından ve taşlardan yapılmış topaçlara rastlanır.[1] Japonya'da yüzyıllardır yetişkinler arasında da çocuklar arasında olduğu kadar yaygın bir oyundur.[1]

Antik Yunanların ve Romalıların tahta ve terrakottadan topaçlar yaptıkları bilinmektedir.[1] Shakespeare dönemi İngiltere'sinde, köy meydanında ısınmak için oynanan büyükçe bir topaç bulundurulurdu.[1] Napolyon döneminde Ko-en-gen isimli Çin oyunu Avrupa'da Diablo olarak tanındı ve büyük bir moda haline geldi. Bu oyunda Şeytan'ı temsil eden topaç etrafına sarılan kırbaçla döndürülüyor, sonra kırbaçla yeniden yakalanıyordu.[1]

Yeni Zelanda'daki Maori halkı su kabağından uğuldayan topaçlar yaparlardı. İnlemeye benzer sesler çıkaran bu topaçlar ölülerin anıldığı törenlerde veya rakip kabilelere büyü yaparken kullanılırdı.[1]

Altı köşeli topaçlar geçmişte, her bir yüzüne rakamlar koymak suretiyle zar olarak da kullanılırdı.[1] Günümüzde de köşeli topaçlar bazı kumar oyunlarında zar olarak kullanılır.

Kaynakça

  1. "top (toy)." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.