Tepesuyu, Ardahan

Bugün Tepesuyu adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Gürcübey’dir. Muhtemelen Farsçanın etkisiyle Gürcüce Gurcibegi (გურჯიბეგი) biçiminde yazılan köyün adı, eski Türkçeye Gurcibeg/Gurcibek olarak girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan‘da köyün adı Gurci Bek/Gurci Beg (كورجی بك) biçiminde kaydedilmiştir.[2] 93 Harbi’nde bu köyün de bulunduğu bölgeyi ele geçiren Ruslar da 1886 nüfus sayımında köyü aynı biçimde Gurcibek (Гюрджибек) olarak yazmıştır.[3]

Gurcibek ya da Gurcibegi adı, 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köy Gurci Bek/Gurci Beg (كورجی بك) olarak kaydedilmiştir.[4] Köy 1935 nüfus sayımında Gürcübey, 1960 genel nüfus sayımında Tepesuyu (Gürcübey) olarak geçer.[5][6] Bu kayıtlardan köyün adının 1960’tan önce değiştirildiği anlaşılmaktadır.

Bölgedeki köylerin eski adlarının bir kısmı kişi adlarından gelmektedir. Bu köyün adının da bir Gürcü beyden geldiği söylenebilir. Nitekim Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli köyün adının bir Gürcü "aznaur"dan (bey) geldiğini yazar.[7]

Rusların Osmanlı Devleti’nden 93 Harbi’inde ele geçirdiği topraklarda kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı il nüfus sayımı 1886 yılında yapılmıştır. Bununla birlikte Gürcübey köyünün daha erken tarihteki nüfusunu Osmanlı tahrir defterlerindeki hane sayısından tespit etmek mümkündür. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan‘da köyün nüfusu hane olarak verilmiştir. Buradaki kayda göre Gürcübey köyü Gurcibeg-i Süfla (كورجی بك سفلا) ve Küçük Gurci Beg (كوچك كورجی بك) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Aşağı Gürcübey (Gurcibeg-i Süfla) köyü 30 haneden oluşuyordu. Kısaca Gürcübey de denilen Küçük Gürcübey köyü ise o tarihte boşalmıştı.[8] Osmanlıların köyü Gürcü yönetiminden ele geçirmesinden sonra buranın nüfusu Gürcistan’ın iç kesimlerine göç etmiş olabilir. Bir hanenin ortalama 5 kişiden oluştuğunu varsayarsak, o tarihte Aşağı Gürcübey köyünde 150 kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir. Söz konusu tahrir defterinde vergi yükümlüsü olarak İaza, Sadun, Gogiça, Bala, Vardzel, Gulabi, Kuzan, Avgaroz, Batata, İvane, Gogita, Kaimaroz, Şota gibi erkek adları geçer.[9]

Rusların 1886 yılında yaptığı nüfus sayımında Gürcübey köyünde 59 kişi yaşıyordu. Ruslar köyde yaşayan nüfusun tamamını Kürt olarak kaydetmiştir.[3] Bu kayıtlar esas alındığında köyün 16. yüzyılın sonundaki Müslüman olmayan nüfusunun Osmanlı idaresinde Kürtleşmesi söz konusu olamayacağı için Gürcübey köyünün nüfusunun etnik yapısının tamamen değiştiği söylenebilir. Köydeki Kürt nüfusu Rus idaresi sırasında artmış, 1896'da 100, 1906'da 165 kişiye ulaşmıştır.[10] I. Dünya Savaşı'ın sonlarına doğru Ardahan bölgesini dolaşan Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli ise, bu tarihte köyden yaşayanlardan Müslüman Gürcü olarak söz etmiştir.[7]

Gürcübey'in nüfusu 20. yüzyılın ilk yarısında da artışını sürdürmüş, 1935 yılında 185 kişiye,[5] 1960 yılında ise 396 kişiye ulaşmıştır.[6] Bu tarihten sonra ise, köyden kente göçün etkisiyle Tepesuyu’nun nüfusu genel olarak azalmış ve günümüzde 232 kişiye kadar gerilemiştir.[11]

Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde yer alan Gürcübey köyünün kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte köyde varlığı bilinen kilise ve geç ortaçağda adının kayıtlarda geçmesi Gürcübey’in eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Bulunduğu bölge itibarıyla erken ortaçağda Gürcistan Krallığı sınırları içinde kalan köy, 11. yüzyılda Büyük Selçuklu hakimiyetine girdi. Daha sonra uzun süre yeniden birleşik Gürcistan Krallığı ve Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlılar köyü ele geçirdi. Yeni kurulan Çıldır Eyaleti’ine bağlanan Gürcübey, bu dönemde Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) sancağının Kuzey nahiyesine bağlıydı.[12]

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı egemenliğinde kalan Gürcübey köyünü 93 Harbi’nde Çarlık Rusyası ele geçirdi. Rus idaresi sırasında Gürcübey Kars oblastında Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[3] Gürcübey köyü I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı-Rus çatışmasından en çok zarar gören köylerden biriydi. Nitekim bu savaşın sonlarına doğru Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, 1914’te Rusların Gürcübey köyünü yerle bir ettiğini ve köyün beş yüz yıl önce terk edilmiş bir köye dönmüş olduğunu yazar. Martvileli köyde yaşayan Müslüman Gürcülerin kiminin kaçtığını, kimini de Rus ordusunun katlettiğini belirtir.[7]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Gürcübey bir süre Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Ardahan ve Artvin bölgelerini fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti’nin Sovyet Rusya’la imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Gürcübey'nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[13]

Gürcübey, 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayına göre, Kars ilinde Ardahan ilçesinin merkez nahiyesine bağlı bir köydü.[14] Adı Tepesuyu olarak değiştirilen köy, Ardahan’ın 1992 yılında il olmasından sonra bu ilin merkez kazasına bağlı köy haline gelmiştir.

Gürcübey köyünde bilinen tek tarihsel yapı Gürcübey Kilisesi’dir. Bir köy kilisesi olan yapı, köyün merkezinin 1,5 km güneydoğusunda Nakomlari olarak bilinen yerde yer alır. Eski yerleşim yeri anlamına gelen Nakomlari, Osmanlıların köyü ele geçirdiğinde Küçük Gürcübey olarak kaydedilmiş olan köy olmalıdır. Bu kiliseden günümüze sadece yıkıntılar ulaşmıştır.[15]

Köy, Ardahan il merkezine 4 km uzaklıktadır.[16]

• Yerelnet
• Tepesuyu, Ardahan için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft