Kayalar, Borçka

Bugün Kayalar adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Kvabistavi’dir. Gürcüce bir yer adı olan Kvabistavi (ქვაბისთავი), Türkçeye Kvabistavi, Kvabestavi, Kvabistav, Kuvabistav gibi biçimlerde girmiştir. Fakat bazı yazılış biçimleri Osmanlıca yazılışın Latin harfli Türkçeye hatalı aktarılmasıyla da ilişkilidir. Örneğin Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını Kvabistavi (كوابستاوی) biçiminde yazmıştır. Ancak 2010 yılında yapılan Latin harfli baskısında köyün adı “Kvabestavi” olarak aktarılmıştır.[1][2] 93 Harbi’nde Maçaheli bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Kvabis-tavi (Квабис-Тави) olarak kaydetmiştir.[3] Bu tarihten sonra Maçaheli bölgesini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyü “Kvabis tavi” (ქვაბის თავი) olarak not etmiştir.[4]

Gürcücede “kazan, çukur, oyuk” gibi anlamlara gelen “kvabi” (ქვაბი) ile “baş” anlamına gelen “tavi” (თავი) kelimelerinden oluşan Kvabistavi (ქვაბისთავი), “kazan başı” anlamına gelir.

Kvabistabi köyünün bulunduğu Maçaheli bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Ruslar tarafından 1886 yılında yapılmıştır. Bu tarihte köyde 67 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Kvabistavi Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinin köylerinden biriydi. Tamamı Gürcülerden oluşan bu nahiyenin bugün Türkiye tarafında kalan köylerinin toplam nüfusu 712 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık %9,4’ü Kvabistavi’de yaşıyordu.[3] Kvabistavi’nin bu nahiyenin en az nüfusu sahip köylerinin başında gelmesi, Rus idaresinden Osmanlı ülkesine yapılan göçle ilişkili olabilir. Nitekim 1892 yılında Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Kvabistavi köyünden 20 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir.[5] Bir hanenin 5-8 kişiden oluştuğunu varsayılırsa, köyden 100-160 kişinin göç ettiği ortaya çıkar. Bu da 93 Harbi sonrasında geride kalan nüfustan daha fazlasının göç ettiğini göstermektedir.

Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespite göre Kvabistavi’nin nüfusu, 75’i kadın ve 73’ü erkek olmak üzere, 23 hanede yaşayan 148 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmişti.[6] Hane başına ortalama 6,4 kişi düşmesi, Maçaheli’nin diğer köyleri olan Akria, Eprati, Mindieti’dekinin aksine Kvabistavi’deki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bunun nedeni, komşu köy Hertvisi gibi Kvabistavi’den daha çok insanın göç etmesi, boşalan evlerin köyde kalanlar tarafından kullanılması olabilir.

Kvabistavi'nin adının Kayalar olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyde hane sayısı aynı kalmış, nüfus ise 177 kişiye ulaşmıştı. Bu nüfusun 91’i kadın ve 86’si erkekti.[2] Bu tarihte hane başına düşen ortalama nüfus yaklaşık 7,7 kişiye çıkmış, aileler daha kalabalık hale gelmişti.

Son tespitlere göre Kayalar köyünde 58'i erkek ve 60’ kadın olmak üzere 118 kişi yaşamaktadır.[7]

Tarihsel Maçaheli köylerinden biri olan Kvabistavi, bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken ortaçağda, Gürcü Krallığı döneminde, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde yer alıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Kvabistavi’nin değil ama Şavşat'taki Tbeti Kilisesi'ne köylülerin bağış yapmış olmasından dolayı Maçaheli bölgesinin diğer köyleri olan Akria, Hertvisi, Zedvake, Evprati, Çikuneti, Çhutuneti'nin adları geçer.[8] Bu dönemde Micihiani adını taşıyan Maçaheli tarihsel Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılıyordu. Kvabistavi, geç ortaçağda Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) yönetimindeyken, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kalan Kvabistavi'yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımına göre Kvabistavi, Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin bugün Türkiye'de bulunan kısmında Kvabistavi dışında Akria (Акриа), Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат), Zed-Vake (Зед-Ваке), Mindieti (Миндиэти) ve Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) köyleri yer alıyordu.[3] Daha sonraki bir tarihte, 1892 yılında Maçaheli köylerini dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Osmanlı hizmetindeki hocaların halkı Maçaheli bölgesinden göç etmeye teşvik ettiğini yazar. Çiçinadze’nin aktardığına göre bu hocalardan biri Kvabistavi’den 15 hane, diğer köylerle birlikte Maçaheli'den 25 hanenin Osmanlı ülkesine göç etmesini sağlamıştı.[9]

Kvabistavi, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kvabistavi’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[10]

Kvabistavi, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.[11] Köyün adı 1925’te Kayalar olarak değiştirildi. Bununla birlikte Kvabistavi / Kvabistav adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. 1926 nüfus sayımında Kvabistavi Artvin vilayeti merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin bir köyüydü.[2] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Macahel nahiyesi bağlı köy olarak geçer.[12] Macaheli nahiyesi (daha sonra Camili nahiyesi), 1928 tarihinde yeniden ilçe olan Borçka’ya bağlandı ve Kayalar da bu tarihten itibaren Borçka ilçesi sınırları içinde yer almaktadır.

Eskiden köyün yakınındaki dağ da Kvabistavi adını taşıyordu. Ancak dağın adı değiştirilirken Kayalar adı değil, komşu Uğur (eski adı Akria) köyünün adı verilmiştir.[13]

• Yerelnet
• Macahel.Com1 Ağustos 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi
• MacahelBizimdir.Org
• Macahel Vakfı 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Camili Köyler Birliği
• Macaheli Net