Gürcistan İç Savaşı

Başta Osetyalılar ve Abhazlar olmak üzere Gürcistan’daki tüm azınlıklar 1990’lı yılların başından itibaren daha fazla hak talep etmeye başladılar ancak Gürcü silahlı kuvvetleri buna şiddet ile cevap verdi. 5 Ocak 1991 tarihinde Gürcistan Ulusal Ordusu, Güney Osetya’nın başkenti Tskhinvali’ye müdahale etti ve ardından çatışmalar şiddetlendi. Bu Zviad Gamsahurdia iktidarının yaşadığı ilk çatışma dönemidir.

Zviad Gamsahurdia hükûmeti ile muhalefet grupları arasındaki anlaşmazlıklar 1991 sonbaharından itibaren şiddetli çatışmalara dönüştü. 2 Eylül 1991 tarihinde Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te muhalefetin yaptığı protesto gösterilerinin ardından birçok muhalefet lideri tutuklandı, birçok gazete kapatıldı. Gürcistan Ulusal Ordusu’nda da Zviad Gamsahurdia taraftarları ile muhalefetten olanlar vardı. Başka bir para-militer organizasyon olan ve Jaba Ioseliani’nin başında olduğu Mkhedrion ise muhalefet tarafındaydı.

İlerleyen zamanlarda gösteriler daha da şiddetlendi, 22 Eylül 1991 tarihinde ilk ölümlerin gerçekleşmesinin ardından 24 Eylül 1991 tarihinde Tiflis’te olağanüstü hâl ilan edildi. Ekim 1991’e gelindiğinde başta Giorgi Chanturia’nin başkanı olduğu Ulusal Demokrasi Partisi olmak üzere tüm muhalefet liderleri tutuklanmıştı. Bu olayların ardından liderinin Tengiz Kitovani olduğu Gürcistan Ulusal Ordusu, Tiflis’in dışına geri çekildi.[1]

20 Aralık 1991 tarihinde Tengiz Kitovani öncülüğündeki askerler Tiflis’e geri dönerek Zviad Gamsahurdia’ya karşı mücadeleye başladılar. Ordu, Giorgi Chanturia’yi serbest bırakmasının ardından, 22 Aralık 1991 tarihinde birçok hükûmet binasını ele geçirdi ve Zviad Gamsahurdia ve destekçilerinin yer aldığı parlamento binasına saldırmaya başladı. Aynı dönemde Tiflis’in geri kalanında kontrolü sağlayan ordu Zviad Gamsahurdia’yı destekleme amaçlı protestoları da kanlı bir şekilde bastırdı; kanlı bastırılan bu gösterilerde birçok kişi hayatını kaybetti. 6 Ocak 1992 tarihinde Gürcistan Devlet Başkanı Zviad Gamsahurdia ve bazı hükûmet üyeleri ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. İlk olarak Ermenistan’a sığınan grup, daha sonra Çeçenya’ya geçti ve burada sonraki 18 aylık sürede bir sürgün hükûmetini kurdu. Devlet Başkanı’nın ülkeyi terk etmesinin ardından devam eden çatışmalarda birçok yapı büyük hasar görürken, 113 kişi de hayatını kaybetti.

Başarılı darbe girişiminin ardından Ordu Konseyi, Gürcistan’da geçici bir hükûmet kurdu. Hükûmetin kontrolü ilk başlarda of Jaba Ioseliani, Tengiz Sigua ve Tengiz Kitovani’nin elinde ise de Mart 1992 tarihinde Tiflis’e dönen Sovyetler Birliği’nin eski komünist liderlerinden Eduard Şevardnadze bu görevi eline aldı. 1992 yılında gerçekleşen seçimlerden sonra da Eduard Şevardnadze resmen Parlamento Başkanı ve Devlet Başkanı unvanlarını elde etti.

Sürgünde olan eski devlet başkanı Zviad Gamsahurdia’yı destekleyenler, 1992 ile 1993 dönemlerinde Gürcistan’da birçok gösteriler ve darbe girişimlerinde bulundular. Ama tüm bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı.

Darbenin hemen ardından özerk bir bölge olan ve Gürcistan’ın batısında yer alan Acara Özerk Cumhuriyeti’nin lideri Aslan Abashidze sınırları hem hükûmet hem de muhalefet güçlerine kapatarak de facto otonomi elde etti ve günümüze kadar devam eden merkezi hükûmetle gerginlikleri de beraberinde getirdi.

Şubat 1992’de Güney Osetya’da Rusya’nın da dahil olduğu sıcak çatışmalar daha da şiddetlendi. İç savaşı, politik kaosu ve Rusya ile çatışmaları engellemek için Devlet Başkanı Eduard Şevardnadze görüşmeler düzenlemesini kabul edildi. 14 Temmuz 1992 tarihinde bir ateşkes ilan edildi ve Rusya, Gürcistan ve Osetya askerlerinden oluşan bir denetim komisyonu kuruldu.[2]

1992 yazına doğru, bağımsızlık talebi olan başka bir bölge olan, Abhazya’da da sıcak çatışmalar şiddetlenmeye başladı. 14 Ağustos 1992 tarihinde Gürcistan ordusu Abhazya’ya müdahale etti. Eylül 1993'te Rus destekli ayrılıkçılar sürdürdükleri direniş sonrasında 17 Eylül 1993 tarihinde bölgenin başkenti Sohum’u ele geçirdiler. Gürcistan’nın askeri yenilgisini takiben Abhazya’daki Gürcü çoğunluğa karşı etnik temizlik uygulandı. Sonuç olarak her iki taraftan yaklaşık 20,000 kişi ölürken yaklaşık 260,000 kişi göç etmek zorunda kaldı.

Eski devlet başkanı Zviad Gamsahurdia’yı destekleyen Vakhtang Loti Kobalia’ya ait milis kuvvetlerini Abhazya‘da 1992’de gerçekleşen savaşta ve sonrasındaki rolü oldukça tartışmalıdır. Vakhtang Loti Kobalia’ya ait askeri güçler Abhazya’daki savaş sırasında Gürcistan ordusunu desteklediler. Bu durum Devlet Başkanı Eduard Şevardnadze tarafından ulusal uzlaşma yönünde olumlu bir gelişme olarak nitelendirildi. Ancak Sohum’un Abhazların eline geçmesinin sonucunda bu durum değişmeye başladı.

9 ve 10 Temmuz 1992 tarihlerinde darbe sonucu Tiflis’ten uzaklaştırılan eski Yüksek Konsey, Gürcistan’ın Zugdidi kentinde toplandı ve yasal Gürcü hükümetin bu şehirden devam edeceğini duyurdu. Temmuz ile Ağustos 1992 tarihlerinde Loti Kobalia’ya ait askeri güçler Samegrelo bölgesinin çoğunluğunda kontrolü eline geçirdi.

Eylül 1993'te eski devlet başkanı Zviad Gamsahurdia Gürcistan’a geri döndü ve batı bölgesinde yer alan Zugdidi şehrinde organize olmayan bir gösteri düzenledi. Samegrelo bölgesindeki Gürcü askerlerini silahsızlandıran Zviad Gamsahurdia bu bölgede kontrolü eline geçirdi. Gürcistan Devlet Başkanı Eduard Şevardnadze bu durum üzerine, ülkenin Bağımsız Devletler Topluluğu’na katılmasına karar verdi ve Rusya’dan askeri yardım talebinde bulundu. Ocak 1993'te Rus askeri güçleri Gürcistan’a gelmeye başladı. 20 Ekim 1993 tarihinde yaklaşık 2,000 Rus gücü Gürcü demir yollarını korumak için çeşitli bölgelere yerleştirilmişti bile.

22 Ekim 1993 tarihinde Gürcü hükümeti kuvvetleri Zviad Gamsahurdia’yı destekleyen Loti Kobalia’nın başında olduğu güçlere karşı, Rusya’nın yardımıyla atağa geçti. İlerleyen zamanda başarı kaydeden Gürcü hükümeti ve Rus güçleri Kasım 1993'te neredeyse bütün Samegrelo bölgesinde kontrolü eline geçirdi. 6 Kasım 1993 tarihinde Zviad Gamsahurdia ve korumaları Zugdidi şehrini terketti. Daha sonra yapılan açıklamada eski devlet başkanının Gürcistan’ın batısındaki Samegrelo bölgesinde yer alan bir kasaba olan Jikhashkari’da 31 Aralık 1993 tarihinde başına kurşun sıkarak intihar ettiği belirtildi. Ancak bu ölüm hakkındaki ortaya atılan iddialar ve kuşkular giderilmedi. Bu durum neticesinde isyan son buldu ve birçok Zviad Gamsahurdia yanlısı tutuklandı.

Üç yıl süren iç savaş Gürcistan’a hem politik, hem finansal, hem de sosyal olarak oldukça ağır ve olumsuz etkileri oldu. 1995'te durum biraz daha düzeldiyse de radikal “Zviadistlerin” sabotaj eylemleri zaman zaman gerginliğin yükselmesine neden oldu.

26 Ocak 2004 tarihinde yapılan seçimle iktidara gelen yeni Devlet Başkanı Mikhail Saakashvili’nın bu durumu düzeltmek ve toplumsal uzlaşmayı sağlamak için yaptığı ilk çalışmalardan birisi Zviad Gamzahurdiya dönemi ile yüzleşmek ve bu dönem sonrasında tutuklananların serbest bırakılması oldu. Gürcistan ile ona bağlı Abhazya ve Güney Osetya arasındaki gerginlik 2008 Güney Osetya Savaşı’na neden oldu.