Allium

Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür.

Soğan
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae
Klad: Tracheophyta
Klad: Angiosperms
Klad: Monocots
Takım: Asparagales
Familya: Amaryllidaceae
Alt familya: Allioideae
Oymak: Allieae
Cins: Allium
L.[1]
Tip tür
Allium sativum

Allium türleri esasen kuzey yarı kürenin ılıman iklimlerinde,[3] özellikle doğu Akdeniz'de bulunur.[4] Ancak, Allium juncifolium gibi Şili'de, Allium sellovianum gibi Brezilya'da ve Allium spathaceum gibi Afrika'nın tropik bölgelerinde yetişenler de vardır.

Soğanlar yalnız ya da rizoma eklenmiş küme halindedir. Yapraklar doğrusal ya da eliptik, düz ila silindiriktir. Çiçekler tepede şemsiye halindedir. Birçok türü belirgin sarımsak ya da soğan kokusuna sahiptir.[5]

Cinse tür atamak taksonomik olarak hayli karmaşıktır ve bağlı türlerin taksonomik sınırları net değildir. Bu nedenle toplam tür sayısı asgari 260[6] ile azami 979'dur[7] ki aradaki fark cinsin zorluğuna işaret eder.

Etimoloji

Cins adı Latince sarımsak[8][9] demek iken, tip tür adı birlikte kültive edilmiş sarımsak anlamına gelir.[10]

Bağlı altcinsler

  • Allium subg. Allium
  • Allium subg. Amerallium
  • Allium subg. Anguinum
  • Allium subg. Bromatorrhiza
  • Allium subg. Butomissa
  • Allium subg. Caloscordum
  • Allium subg. Cepa
  • Allium subg. Cyathophora
  • Allium subg. Melanocrommyum
  • Allium subg. Microscordum
  • Allium subg. Nectaroscordum
  • Allium subg. Polyprason
  • Allium subg. Porphyroprason
  • Allium subg. Reticulatobulbosa
  • Allium subg. Rhizirideum
  • Allium subg. Vvedenskya

Türkiye'de görülen taksonlar

  • Allium affine (yabani soğan)
  • Allium akaka (yer soğanı)
  • Allium albotunicatum (ak soğan)
  • Allium alpinarii (kerim soğanı) endemik
  • Allium amethystinum (ege soğanı)
  • Allium ampeloprasum (pırasa)
  • Allium anacoleum (dağ sırımı)
  • Allium anatolicum (ana soğanı) endemik
  • Allium antalyense (eğri soğan) endemik
  • Allium arlgirdense (bozkır soğanı)
  • Allium armenum (pembe sırım) endemik
  • Allium armerioides (mardin soğanı) endemik
  • Allium arsuzense (bahar soğanı) endemik
  • Allium artvinense (acı körmen)
  • Allium ascalonicum (boru soğanı)
  • Allium aschersonianum (mor soğan)
  • Allium asclepiadeum (koç soğanı)
  • Allium asperiflorum (benekli soğan) endemik
  • Allium atropurpureum (kızıl soğan)
  • Allium atroviolaceum (lifli körmen)
  • Allium aucheri (mavi soğan)
  • Allium balansae (çakıl soğanı) endemik
  • Allium bassitense (kirli soğan)
  • Allium baytopiorum (baytop soğanı) endemik
  • Allium bourgeaui (sahil soğanı)
  • Allium bourgeaui subsp. cycladicum (mor sahilsoğanı)
  • Allium brevicaule (bodur soğan) endemik
  • Allium callidictyon (kaya soğanı)
  • Allium callimischon subsp. haemostictum (güz soğanı)
  • Allium calocephalum (püskül soğanı)
  • Allium calyptratum (takkeli soğan)
  • Allium cappadocicum (peri körmeni) endemik
  • Allium cardiostemon (yamaç körmeni)
  • Allium carinatum (sırtlı körmen)
  • Allium carinatum subsp. pulchellum (hoş körmen)
  • Allium cassium var. hirtellum (keldağ aksoğanı)
  • Allium cepa (soğan)
  • Allium chloranthum (salkım soğan)
  • Allium chrysantherum (sarı kafa)
  • Allium circinatum subsp. evae (kıvırcık soğan) endemik
  • Allium colchicifolium (gömülgen)
  • Allium commutatum (itdirseği)
  • Allium convallarioides (inci soğanı)
  • Allium cristophii (top yıldız)
  • Allium curtum (ala körmen)
  • Allium cyrilli (şeytan sarımsağı)
  • Allium czelghauricum (göle soğanı) endemik
  • Allium deciduum (kel soğan) endemik
  • Allium decipiens (gelin soğanı)
  • Allium denudatum (kafkas soğanı)
  • Allium deserti-syriaci (çöl soğanı)
  • Allium dictyoprasum (top soğan)
  • Allium djimilense (cimil soğanı) endemik
  • Allium dodecanesii (meşe soğanı)
  • Allium eginense (eğin soğanı) endemik
  • Allium eldivanense (eldivan soğanı) endemik
  • Allium elmaliense (elmalı soğanı) endemik
  • Allium enginii (engin soğanı) endemik
  • Allium ertugrulii (ertuğrul soğanı) endemik
  • Allium erubescens (pembe körmen)
  • Allium fethiyense (çam körmeni) endemik
  • Allium flavum (sarısoğan)
  • Allium flavum subsp. tauricum (toros sarısı)
  • Allium frigidum (sarı cüce)
  • Allium fuscoviolaceum (kara sirmo)
  • Allium fuscum (tembel soğan)
  • Allium gayi (küçük soğan) endemik
  • Allium giganteum (başlı soğan)
  • Allium glumaceum (yırtık soğan) endemik
  • Allium goekyigitii (gökyiğit soğanı) endemik
  • Allium gorumsense (görümcük) endemik
  • Allium gramineum (çayır soğanı)
  • Allium guttatum (benli soğan)
  • Allium guttatum subsp. dalmaticum (albenli soğan)
  • Allium guttatum subsp. sardoum (solgun soğan)
  • Allium hamrinense (tırık soğan)
  • Allium hirtovaginatum (kıllı soğan)
  • Allium hirtovaginum (tüylü soğan)
  • Allium huber-morathii (narin soğan) endemik
  • Allium hymenorrhizum (çim soğanı)
  • Allium ilgazense (ılgaz soğanı) endemik
  • Allium isauricum (dağ sarmısağı) endemik
  • Allium jubatum (sülün soğanı)
  • Allium junceum (bayır körmeni)
  • Allium junceum subsp. tridentatum (dişli körmen) endemik
  • Allium karacae (karaca soğanı) endemik
  • Allium karamanoglui (paşa soğanı) endemik
  • Allium karyeteini (feke soğanı)
  • Allium kastambulense (küre soğanı) endemik
  • Allium kharputense (harput soğanı)
  • Allium koenigianum (dadaş soğanı) endemik
  • Allium kossoricum (taş soğanı)
  • Allium koyuncui (koyuncu soğanı) endemik
  • Allium kunthianum (kuş körmeni)
  • Allium kurtzianum (güzel soğan) endemik
  • Allium longicuspis (it körmeni)
  • Allium longisepalum (kirpikli soğan)
  • Allium longispathum (kılıç soğanı)
  • Allium lycaonicum (konya soğanı)
  • Allium macrochaetum (kaya sarmısağı)
  • Allium maraschicum (maraş soğanı) endemik
  • Allium materculae (bodur pıraz)
  • Allium microspathum (yayla soğanı) endemik
  • Allium moschatum (kokulu soğan)
  • Allium multibulbosum (düğmeli soğan)
  • Allium myrianthum (pak soğan)
  • Allium nabelekii (şah soğanı)
  • Allium neapolitanum (sarmısak çiçeği)
  • Allium nemrutdaghense (nemrut soğanı) endemik
  • Allium nevsehirense (nevşehir soğanı) endemik
  • Allium nigrum (kara soğan)
  • Allium noeanum (ekin soğanı)
  • Allium olivieri (boynuzlu soğan)
  • Allium oltense (oltu soğanı) endemik
  • Allium olympicum (uludağ soğanı) endemik
  • Allium opacum (mumlu soğan)
  • Allium oreophilum (sultan soğanı)
  • Allium orientale (doğu soğanı
  • Allium pallens (nur soğanı)
  • Allium paniculatum (sürüsalkım)
  • Allium paniculatum subsp. fuscum (mor sürüsalkım)
  • Allium peroninianum (kayış soğanı) endemik
  • Allium phanerantherum (yeşil körmen)
  • Allium phanerantherum subsp. deciduum (kel körmen) endemik
  • Allium phrygium (yazılı soğanı) endemik
  • Allium pictistamineum (izmir soğanı) endemik
  • Allium ponticum (hemşin körmeni)
  • Allium proponticum (top körmen) endemik
  • Allium proponticum subsp. parviflorum (kaya körmeni) endemik
  • Allium pseudoalbidum (susuz soğan) endemik
  • Allium pseudoampeloprasum (yalancı körmen)
  • Allium pseudoflavum (küllü soğan)
  • Allium purpureoviride (renkli soğan) endemik
  • Allium pustulosum (bey soğanı)
  • Allium retrorsum (kıvrık soğan) endemik
  • Allium reuterianum (toros cücesi)
  • Allium rhetoreanum (hakkâri soğanı) endemik
  • Allium rhodopeum subsp. turcicum (kavuzlu soğan) endemik
  • Allium robertianum (hayıt soğanı) endemik
  • Allium rollovii (çoruh soğanı)
  • Allium roseum (gül soğanı)
  • Allium roseum subsp. gulekense (geyik körmeni) endemik
  • Allium rubellum (gül körmeni)
  • Allium rumelicum (meşe körmeni) endemik
  • Allium rupestre (taş körmeni)
  • Allium rupicola (kınalı körmen)
  • Allium sandrasicum (sandras körmeni) endemik
  • Allium sativum (sarmısak)
  • Allium scabriflorum (tuz körmeni) endemik
  • Allium scabriscapum (yamaçtutan)
  • Allium schergianum (dicle sirimi)
  • Allium schoenoprasum (peynir sirmosu)
  • Allium schubertii (öküz soğanı)
  • Allium scorodoprasum (it soğanı)
  • Allium scorodoprasum subsp. jajlae (karga sarmısağı)
  • Allium scorodoprasum subsp. rotundum (deli pırasa)
  • Allium scorodoprasum subsp. waldsteinii (deli körmen)
  • Allium shatakiense (çatak soğanı) endemik
  • Allium shirnakiense (şırnak soğanı) endemik
  • Allium sibthorpianum (küme soğanı) endemik
  • Allium siculum subsp. dioscoridis (sultan sarımsağı)
  • Allium sieheanum (boncuk sarmısak) endemik
  • Allium sindjarense (boz soğan)
  • Allium singulifolium (topaç soğan)
  • Allium sintenisii (dikenli körmen) endemik
  • Allium sipyleum (sipil soğanı)
  • Allium sivasicum (sivas soğanı) endemik
  • Allium sosnowskyanum (köpek sarmısağı)
  • Allium sphaerocephalon (yılan sarmısağı)
  • Allium sphaerocephalon subsp. arvense (tokalı sarmısak)
  • Allium sphaerocephalon subsp. trachypus (pütürlü sarmısak)
  • Allium stamineum (yaban sarmısağı)
  • Allium staticiforme (ege körmeni)
  • Allium stearnianum (eğri körmen) endemik
  • Allium stearnianum subsp. vanense (van körmeni) endemik
  • Allium stenopetalum (sürmeli soğan) endemik
  • Allium stipitatum (saplı soğan)
  • Allium stylosum (dilli soğan) endemik
  • Allium subhirsutum (tüylü körmen)
  • Allium szovitsii (yayla körmeni)
  • Allium tauricola (toros soğanı) endemik
  • Allium tchihatschewii (saklı soğan) endemik
  • Allium trachycoleum (boz sarmısak)
  • Allium trifoliatum (keçi körmeni)
  • Allium tripedale (şah sarmısağı)
  • Allium triquetrum (yitik soğan)
  • Allium tubergenii (allı sarmısak) endemik
  • Allium tuncelianum (tunceli sarmısağı) endemik
  • Allium turcicum (türk soğanı) endemik
  • Allium variegatum (dicle körmeni) endemik
  • Allium vineale (sirmo)
  • Allium wendelboanum (kuş soğanı) endemik
  • Allium wiedemannianum (cadısoğanı)
  • Allium woronowii (yaban pırasası)
  • Allium zebdanense (çarşak sarmısağı)[11]

Türkiye'de görülen bazı Allium türleri

Bibliyografya

Kitaplar

Bölümler

Makaleler

Örütbağlar

Kaynakça

  1. Sp. Pl. 1: 294. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 143. 1754.
  2. Sp. Pl. 1: 296. 1753.
  3. Li et al. 2010.
  4. Tzanoudakis & Trigas 2015.
  5. "Allium". Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
  6. Knud Rahn. 1998. "Alliaceae" pages 70-78. In: Klaus Kubitzki (editor). The Families and Genera of Vascular Plants volume III. Springer-Verlag: Berlin;Heidelberg, Germany. 978-3-540-64060-8
  7. The Plant List, for genus Allium
  8. Quattrocchi 1999, vol. 1 p. 91.
  9. Gledhill, David (2008). "The Names of Plants". Cambridge University Press. 9780521866453 (hardback), 9780521685535 (paperback). pp 43
  10. Allium In: Index Nominum Genericorum. In: Regnum Vegetabile (see External links below).
  11. "Bizim Bitkiler". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.

Wikimedia Commons'ta Allium ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.