2019 Türkiye yerel seçimleri

30 Büyükşehir Belediyesi'ndeki seçmenler, "büyükşehir belediye başkanı", "belediye başkanı", "belediye meclis üyeliği" ile "muhtarlık ve ihtiyar heyeti" için oy kullandı. Büyükşehir olmayan illerde ise "il genel meclisi üyeliği", "belediye başkanı", "belediye meclis üyeliği" ve "muhtarlık ve ihtiyar heyeti" için oy verildi. Köylerde ise "il genel meclisi üyeliği" ile "muhtarlık ve ihtiyar meclisi" için oy atıldı.

Büyükşehir belediye başkanlığına ilişkin oy pusulası "beyaz", il genel meclisi üyeliklerine ilişkin pusula "turuncu", belediye başkanlığına ilişkin oy pusulası "mavi", belediye meclisi üyeliğine ilişkin oy pusulası ise "sarı" renkli oldu. Oy pusulaları tek zarfa konuldu.

YSK kararına göre Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis ile bu illerde bulunan ceza infaz kurumlarında oy vermenin başlangıç ve bitiş saatleri 07.00-16.00 olarak uygulandı. Bu illerin dışında kalan diğer illerde oy verme saatleri 08.00-17.00 oldu.[11]

2019 yerel seçimleri, birkaç belediyeyi birleştiren, seçilen belediye başkanı ve belediye başkanlarının sayısını önemli ölçüde azaltan 2013 yerel yönetim yeniden yapılandırılmasının ardından yapılan ikinci seçimlerdir. 31 Mart 2019 mahalli idareler seçimlerinde 30 büyükşehir belediyesi, 51 il belediyesi (merkez ilçe), 922 ilçe belediyesi ve 386 belde belediyesi için seçim yapıldı.[12] Belediye başkanları ve meclis üyeleri ayrı ayrı seçildi.

Seçim yapılan pozisyonlar aşağıda gösterilmiştir.

Bu parti mevkilerine ek olarak, muhtar ve ihtiyar heyetleri gibi çok sayıda yerel partisiz makam seçildi. 2018 rakamlarına göre, seçilecek olan muhtar sayısı 50.229'dur.[13]

2017'de Cumhurbaşkanı'nın açıklamasıyla istifa etmesi istenen İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek, Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe, Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Edip Uğur, Düzce Belediye Başkanı Mehmet Keleş ve Niğde Belediye Başkanı Faruk Akdoğan'ın istifası ile sonuçlanan süreç " Metal Yorgunluğu " olarak adlandırılmıştır.

İlçelere göre kazanan İttifaklar      Cumhur İttifakı      Millet İttifakı      HDP  

MHP Konya Milletvekili Esin Kara, 19 Eylül'de yaptığı açıklamada 30'a yakın ilde olası bir CHP-HDP ittifakının AK Parti ve MHP açısından kaybetme riski doğurduğunu, bu nedenle seçim ittifakına olumlu bakıldığını söyledi.[14] MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 20 Eylül'de yaptığı açıklamayla İstanbul'da bir aday çıkartmayacaklarını duyurdu.[15] Ancak 23 Ekim'de bir açıklama yaparak AK Parti ile bir seçim ittifakı yapılmayacağını duyurdu.[16] AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, "tabanların beklentisi" olduğunu söyleyerek[17] Devlet Bahçeli ile seçimler üzerine ilk kez 21 Kasım 2018'de görüşme gerçekleştirdi, ama görüşmenin ayrıntıları kamuoyu ile paylaşılmadı.[18] Daha sonra Aralık'ta ittifakın yerel seçimlerde devam edeceği duyuruldu.[19]

Yerel seçimler öncesi yedi siyasi parti ve oluşum ortak deklarasyon yayınlayarak "Kürdistani İttifak" adında bir seçim ittifakı kurduklarını açıkladı. İttifaka katılan Kürdistan İslami Hareketi, Demokratik Bölgeler Partisi, Devrimci Demokratik Kürt Derneği, İnsan ve Özgürlük Partisi, Kürdistan Demokratik Platformu, Kürdistan Komünist Partisi ve Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi seçime Halkların Demokratik Partisi çatısı altında girdiklerini açıkladı. HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan, "İttifakla Kürt halkının ulusal birliğine hizmet edecek tarihsel bir adım atmış olacağız." açıklamasında bulundu.[20][21]

Millet İttifakı, ilk olarak 5 Mayıs 2018 tarihinde Türkiye'de 2018 genel seçimlerine katılmak için oluşturulmuş ve dört muhalif parti olan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), İYİ Parti, Saadet Partisi (SP) ve Demokrat Parti'yi (DP) içine almış bir seçim ittifakıydı.[22] İttifak genel seçimlerden sonra dağılmış olmasına rağmen,[23] 12 Aralık 2018 tarihinde CHP ve İYİ Parti, 2019 yerel seçimlerinde işbirliği yapmak amacıyla yaptıkları görüşmeler sonucunda 21 büyükşehir ile bazı il ve ilçelerde işbirliği yapma kararı aldı.[24]

Tunceli özelinde özel ittifak görüşmeleri gerçekleşti. Aralarında Türkiye Komünist Hareketi, Sosyalist Emekçiler Partisi[25] ve Avrupa Demokratik Dersim Birlikleri Federasyonu'nun[26] da bulunduğu pek çok sosyalist kuruluş Sosyalist Meclisler Federasyonu (SMF) altında "Demokratik Halk Dayanışması" adıyla ittifak yaptı ve Tunceli'de Fatih Mehmet Maçoğlu'nu ortak adayları olarak gösterdi. Maçoğlu Türkiye Komünist Partisi'nden aday gösterildi.[27] Halkların Demokratik Partisi bu ilanın ardından SMF ile görüşmeler gerçekleştirdi[28][29] Görüşmelerden ortak bir ittifak sağlanamadı, "demokratik yarış" fikri ön plana çıktı ve partilerin ayrı adaylar çıkararak seçime girme tutumu benimsendi.[28] Ardından HDP, Emek Partisi, Ezilenlerin Sosyalist Partisi Partizan ile "Dersim Devrimci Güç Birliği" adıyla bir ittifak kuruldu.[30]

Kampanya sırasında AK Parti Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, MHP ile kurduğu kendi ittifakı olan Cumhur İttifakı'nın karşısında rakip duran ve CHP ve İYİ Parti'den oluşan Millet İttifakı'nı "terör örgütleriyle ilişkili veya terör örgütlerinin güdümünde" olmakla suçladı.[32]

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 2018 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde kurulan Millet İttifakı'nı, ilk defa 19 Haziran 2018'de ‘zillet ittifakı’ olarak andı ve bu ittifağın öne çıkması durumunda FETÖ'nün Türkiye'yi yeniden işgal edeceğini iddia etti.[33] Daha sonraki dönemlerde de Millet İttifakı'na sık sık zillet olarak seslenen Bahçeli[34][35], bu ittifağı ‘çamur ve çürüme’[36], ‘rezaletin çukurunda’[37] gibi ifadelerle nitelendirmiş, ittifakta bulunmayan HDP ile ÖDP'nin ve ayrıca PKK ve FETÖ'nün de bu ittifakta yer aldığını ve bu ittifağın milli güvenlik sorunu hâline dönüştüğünü iddia etmiştir.[38] Yine MHP Genel Başkan Yardımcıları Sadir Durmaz[39] ve Yaşar Yıldırım da Millet İttifakı'nı zillet olarak nitelendirmiştir.[40] Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bir konuşmasında Millet İttifakı yerine "zillet ittifakı" ifadesini kullanmış[41], diğer bir konuşmasında ise Millet İttifakı'nın ülkeyi bölmeye çalıştığını iddia etmiştir.[42] İçişleri Bakanı Süleyman Soylu da Millet İttifakı'nı zillet olarak anmış ve PKK'yla ilişki içinde olmakla suçlamıştır.[43] Sabah[44][45], Yeni Asır[46], A Haber[47][48] ve Takvim[49][50][51] gibi iktidar destekçisi[52] gazetelerin haberlerinde de Millet İttifakı sık sık "zillet ittifakı" şeklinde adlandırılmıştır.

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 30 Eylül'de ise af konusunda alınan tutumlar ile ittifak konusunun birbirinden ayrı konular olduğunu, Cumhur İttifakı'nın yaşayacağını ve İstanbul'da aday çıkartmayacaklarını söyleyerek yerel seçim ittifakı yapılacağı yönünde tekrar sinyal verdi.[53]

Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 2018 yılını 157. sırada tamamlayan Türkiye'de basının büyük çoğunluğu iktidardaki AK Parti taraftarıdır.[54] Sözcü'nün araştırmasına göre medya sektörünün %30'una sahip olan Doğan Holding'in Mart 2018'de medya sektöründen çıkışıyla birlikte 26 gazeteden 18'i dahil yazılı ve görsel ulusal basının %90'ı AK Parti'ye yakın medya gruplarının yönetimine geçti.[55] Erdoğan ile zaman zaman anlaşmazlıklar yaşayan medya patronu Aydın Doğan'ın elinde tuttuğu dergi, gazete ve televizyon kanallarının hükûmete yakın Demirören Holding'e satılması Financial Times'a göre "medya gruplarının hükûmet yanlısı agresif bir çizgi" izlediği bir dönemde gerçekleşti.[56] Ayrıca ekonomik krizle birlikte artan maliyetler pek çok düşük gelirli muhalif medya kuruluşunun kapanmasına ve böylelikle sektörde iktidar yanlısı medya gruplarının tekelinin daha da artmasına yol açtı.[57]

Seçim döneminde Akşam, Hürriyet, Sabah, Star ve Yeni Şafak dahil olmak üzere iktidar taraftarı aileler tarafından yönetilen pek çok basın kuruluşu taraflı yayınlarla gündeme geldi.[58] Zaman zaman sahte haber ürettikleri de ortaya çıkan[59] ve anaakım medyayı oluşturan bu kuruluşların seçim döneminde de AK Parti lehine taraflı yayınlar yapması, medyanın bağımsızlığı ve adaletsiz seçim yarışı hakkında tartışmalara yol açtı. Televizyon kanallarında AK Parti adaylarına muhalefet adaylarından daha fazla söz hakkı tanındı.[54] HDP'nin yerel seçimler için hazırladığı reklamlar televizyon kanallarında yayınlanmadı.[60] Türkiye Gazeteciler Sendikası Başkanı Gökhan Durmuş, seçimlerde anaakım medyanın adil bir yaklaşım sergilemediğini "Televizyonlarda iktidar partisinin adaylarını izliyoruz. Muhalefet partisi adayları geçiştiriliyor. Muhalefetteki İYİ Parti, Saadet Partisi ve HDP adaylarını, onların projelerini dinleyemiyoruz." sözleriyle anlattı.[54]

Mart 2019'da CHP'nin İstanbul Büyükşehir Başkan Adayı Ekrem İmamoğlu, önceki yıl Demirören Holding'in eline geçen Hürriyet ve CNN Türk'e yalan haber yaptıkları gerekçesiyle tepki gösterdi.[57][61] CHP bunun üzerine tarafsızlık ilkesinin ihlali sebebiyle CNN Türk'ü CNN International'a şikayet etti ve CNN International konu hakkında soruşturma başlattı.[62] Devlete ait Anadolu Ajansı, İmamoğlu'nun İstanbul seçimlerinde AK Parti adayı Binali Yıldırım'ın önüne geçtiğini açıklamasıyla birlikte sandıklara ait bilgi akışını kesti ve İmamoğlu'nun yarışta öne geçtiği bilgisi ne Anadolu Ajansı ne de AK Parti taraftarı kanallarda kendine yer bulamadı.[58] Devletin resmî oluşumu olan Anadolu Ajansı'nın AK Parti taraftarı yayın çizgisi seçim gecesinden itibaren tartışma konusu oldu ve manipülasyon iddialarını gündeme getirdi.[63] Aynı sıralarda İmamoğlu'nun İstanbul'da öne geçtiğini duyuran Demirören Haber Ajansı ise ilgili haberi bir saat içinde sildi.[64] İmamoğlu'nun tartışmalı geçen İstanbul Büyükşehir seçimlerine dair seçim gecesi yaptığı basın toplantıları televizyon kanallarının birçoğu tarafından verilmedi.[65]

19 Şubat tarihinde İyi Parti, Mersin Büyükşehir Belediye Başkan Adayı Burhanettin Kocamaz’ın adaylık başvurusunun İl Seçim Kurulu tarafından kabul edilmediği duyuruldu. Partiden yapılan açıklamada, evrak teslimatının saat 17:00'den sonra yapıldığı gerekçesiyle başvurunun kabul edilmediği belirtildi.[66] İyi Parti Burhanettin Kocamaz’ın adaylığı reddedildikten sonra Demokrat Parti adayı Ayfer Yılmaz’ı destekleme kararı aldı.[67] Ayfer Yılmaz, Mersin Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimlerini üçüncü sırada bitirmiştir.[68]

Malatya'nın Pütürge ilçesinde Saadet Partili bir seçim gözlemcisi ve bir görevli, bir AK Parti üyesi tarafından ateş edilerek öldürüldü. AK Parti destekçisi cinayet nedeni olarak gözlemci ve görevlinin açık oy verilmesine engel olduğunu ve oyların gizli verilmesini sağlamaya çalıştıklarını ve buna engel olmak için ateş ettiğini söyledi.[69] Diğer bölgelerde de seçim günü ve takip eden hafta boyunca AK Parti ve muhalefet destekçileri arasında şiddet olayları meydana geldi.[70][71]

Polis ve HDP gözlemcileri arasında da özellikle Güneydoğu bölgelerinde şiddet gözlemlendi.[72] HDP'nin Diyarbakır, Batman, Siirt ve diğer pek çok Kürt çoğunluğa sahip bölgede yaptığı kazanmasına ilişkin kutlamalara polis tarafından engel olundu ve HDP merkezleri ve çevresinin zorla tahliyesi yapıldı.[73]

Avrupa Konseyi'ne bağlı Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi'nin yerel seçimleri gözlemlemesi için gönderdiği heyetin başkanı, Türkiye'yi oy kullanma özgürlüğüne saygı duymamakla suçladı.[74]

Türkiye'nin en kalabalık ve ekonomik açıdan en büyük şehri olan İstanbul'da büyükşehir belediyesi, kazanan parti ve bu partiye yakın duran kurumlar için büyük bir rant kaynağıdır ve sembolik bir önem taşır.[75] Şehirde 1994'te Recep Tayyip Erdoğan'ın Refah Partisi'nden belediye seçimlerini kazanıp İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olmasının ardından her yerel seçimi Erdoğan'ın mensubu olduğu partiler kazandı. Ancak 2019 yerel seçimlerinde bu durum sona erdi ve belediye ana muhalefetteki CHP'nin eline geçti.[76] İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin başkanlık seçimlerinde yarış, daha önceden başbakanlık görevi de yapmış olan AK Parti adayı Binali Yıldırım ve daha önceden aynı partinin Beylikdüzü Belediye Başkanı olarak görev yapmış CHP adayı Ekrem İmamoğlu arasında geçti. İki adayın oy oranlarının birbirine yakınlığı iktidar partisinin seçimleri tartışmaya açmasına sebep oldu. AK Parti temsilcileri seçim öncesinde güvenlik zaafiyeti tartışmalarına "Türkiye'nin seçim güvenliğini en iyi gerçekleştiren ülke" cevabını verse de aynı temsilciler Ekrem İmamoğlu'nun daha fazla oy alması üzerine seçimi "demokrasi tarihinin en büyük şaibesi" olarak nitelendirdi.[77]

6 Mayıs 2019 günü Yüksek Seçim Kurulu, "kamu görevlisi olmayan sandık kurulu başkan ve üyelerinin seçimde görevlendirilmesi" gerekçesiyle 7'ye karşı 4 oyla İstanbul seçimlerini iptal etti.[6][7]

YSK, kanun hükmünde kararname ile ihraç edilmiş olan seçilen adaylara mazbata verilmemesini kararlaştırdı. YSK, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı dışında, Artvin'in Yusufeli, Denizli'nin Honaz ve Kırıkkale'nin Keskin ilçeleri ile Adıyaman'ın Besni İlçesine bağlı Kesmetepe beldesindeki seçimleri iptal etti. Buradaki seçimler 2 Haziran tarihinde yenilendi.[78]

Aşağıdaki tabloda Türkiye geneli seçim sonuçlarına en yakın sonuç olarak kabul edilebilecek büyükşehir belediyeleri olan 30 il için ilçe belediye meclis üyeliği seçimleri ile diğer 51 ildeki il genel meclisleri oylarının toplamı esas alınmıştır;

2019 Türkiye yerel seçimleri Büyükşehir Belediye Başkanlığı sonuçları:[79] 23 Haziran 2019'da yapılan İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı yenileme seçimleri dahil edilmiştir.[80]

Parti	Oy sayısı	Oy oranı (%)	+/–	Büyükşehir Belediye Başkanlığı sayısı	+/–
Adalet ve Kalkınma Partisi	16.000.992	44,29	1,25	15	3
Cumhuriyet Halk Partisi	12.721.822	35,21	4,17	11	5
İYİ Parti	2.607.640	7,22	—¶	0	—¶
Milliyetçi Hareket Partisi	1.418.091	3,93	9,72	1	2
Halkların Demokratik Partisi	1.137.552	3,15	0,81	3	3
Saadet Partisi	942.939	2,61	0,95	0	•
Demokratik Sol Parti	401.165	1,11	0,97	0	•
Bağımsızlar	397.205	1,10	0,51	0	1
Demokrat Parti	243.250	0,67	0,46	0	•
Bağımsız Türkiye Partisi	112.685	0,31	0,13	0	•
Vatan Partisi	89.348	0,25	—¶	0	—¶
Türkiye Komünist Partisi	54.153	0,15	0,12	0	•
Büyük Birlik Partisi	-	-	0,71	-	•
Hür Dava Partisi	-	-	0,15	-	•
Toplam geçerli oy	36.126.842	100		30

Belediye başkanlığını illerde tutabilen ve yeni kazananlar.

2019 Türkiye yerel seçimleri Belediye Başkanlığı sonuçları;[81] (Büyükşehir Belediye Başkanlığı Seçimleri hariç, YSK tarafından iptal edilen Artvin'in Yusufeli, Denizli'nin Honaz ve Kırıkkale'nin Keskin ilçeleri ile Adıyaman'ın Besni İlçesine bağlı Kesmetepe beldesindeki seçimler dahil edilmemiştir. Buradaki seçimler 2 Haziran tarihinde yenilendi.

• 
  İstanbul'un ilçelerinde oy dağılımı.
• 
  Ankara'nın ilçelerinde oy dağılımı.
• 
  İzmir'in ilçelerinde oy dağılımı.

31 Mart 2019 Yerel Seçimleri kesinleşmiş resmi belediye meclisi üyelikleri seçim sonuçları;

31 Mart 2019 Yerel Seçimleri kesinleşmiş resmi il genel meclisi üyelikleri seçim sonuçları;[82]

Tam liste şu şekildedir;[83][lower-alpha 1]

• 
  AK Parti'nin illere göre oy dağılımı.
• 
  CHP'nin illere göre oy dağılımı.
• 
  HDP'nin illere göre oy dağılımı.
• 
  İYİ Parti'nin illere göre oy dağılımı.
• 
  MHP'nin illere göre oy dağılımı.