Şavşat

Gürcülerin eski çağlarda Kahi, Kuhi, Klarci, Şavşi, Cavahi gibi çeşitli boylardan oluştuğu kabul edilir.[2] Bu boyların yaşadıkları bölgelerin çoğu, boyun adına Gürcüce yer bildiren –eti (–ეთი ) eki getirilerek ifade ediliyordu. Şavşilerin yaşadığı bölgeye Şavşeti (შავშეთი) deniyordu ve Şavşeti “Şavşilerin yurdu” anlamına gelmektedir.

Şavşeti yer adının bazı kaynaklarda ileri sürüldüğü gibi Gürcücede “siyah” anlamına gelen “şavi” (შავი) ya da “odun” anlamına gelen "şeşa" (შეშა) kelimeleriyle ilişkisi yoktur.[3] Örneğin bu yer adı eğer “şavi” kelimesinden türetilmiş olsaydı, Şavşeti değil Şaveti olması gerekirdi. Şavşeti adının "Sakaların Savuş" boyuyla ilişkili olduğu ileri sürülmüştür.[4] Ancak "Savuş" adından Gürcüce sonekle Şavşeti kelimesini türetmek mümkün değildir.

Tao-Klarceti içinde yer alan Şavşeti bölgesi ve Şavşat kasabasının bulunduğu coğrafya eski çağlarda çeşitli devletlerin sınırları içinde yer alıyordu. Bir bölge ve yerleşme olarak Şavşat’ın adı yazılı kaynaklarda ilk kez Giorgi Merçule’nin 951 yılında yazdığı Grigol Hantsteli'nin Yaşamı adlı eserde geçer. Bu eserde Şavşeti bölgesinde kalan köylerin adları da yer alır.[5]

Şavşat bölgesi erken orta çağda Gürcü prensler ve Gürcü krallar tarafından yönetildi. Gürcüler Şavşat’a bağlı Satleli, Sinkoti, Tsihisdziri gibi köylerde 9. yüzyıldan itibaren manastırlar kurup kiliseler ve kaleler inşa ettiler. Nitekim Şavşat Kalesi’ni de İberia kralı I. Adarnase (öl. 923) inşa ettirmiştir. 11. yüzyılda Melik Şah’ın askerleri tarafından istila edilen Şavşat ve güneybatı Gürcistan yaklaşık 40 yıl boyunca Büyük Selçuklular tarafından kontrol edildi. 1960’lardan başlayarak, özellikle de 1990’lardan itibaren yazılan Türkçe kitap ve makalelerde Gürcü kralı Kurucu Davit’in (öl. 1125) Şavşat’ın da içinde yer aldığı bölgeye Kıpçakları yerleştirdiği ileri sürülse de bu durum tarihsel gerçeklerle bağdaşmamaktadır. Çünkü Didgori Savaşı’ndan (1121) önce Kıpçakları Büyük Selçukluların kontrol ettiği bu bölgeye yerleştirmesi mümkün değildi. Kurucu Davit Didgori Savaşı’nda Kıpçakların da desteğiyle Büyük Selçukluları güneybatı Gürcistan’dan çıkardığında, Kuzey Kafkasya’dan 45.000 Kıpçak aileyi 1118’de getirmiş ve doğu Gürcistan’a zaten yerleştirmişti. Davit iki yıl sonra da 40.000 paralı Kıpçak askere sahip olmuştu.[6]

Şavşat Kalesi olarak da bilinen Satleli Kalesi.

Şavşat 13. yüzyıldan itibaren Gürcü atabeyleri tarafından yönetildi. 1547 yılında Osmanlılar kenti ele geçirdi. Şavşat, Tao-Klarceti bölgesinde kurulan Çıldır Eyaleti’ne bağlı Şavşat livasının merkezi oldu.[7] Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan yerleşmeyi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar ele geçirdi. Rus yönetimi altında Şavşat ve İmerhevi Şavşat-İmerhvi adıyla Artvin ilinin (okrug) bir ilçesiydi (uçastka).

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Şavşat 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de harekete geçip Artvin, Ardahan ve Batum’u ele geçirdi. Bu tarihten itibaren Şavşat Türkiye sınırları içinde kaldı.[8] 1926 nüfus tahririne göre Artvin iline bağlı bir kaza olan Şavşat, Merya, İmerhevi ve merkez nahiye olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu. Bu sırada Şavşat kazasına 56 köy bağlıydı.[9]

Şavşat kasabasındaki en önemli tarihsel yapı, Şavşat Kalesi olarak da adlandırılan Satleli Kalesi’dir. Satleli aslında eski bir yerleşimdi ve bir de kalesi vardı. Satleli’nin adı 1925’te Söğütlü olarak değiştirildi; ancak köy daha sonra Şavşat kasabasının bir mahallesi haline getirildi. Satleli Kalesi bundan dolayı Şavşat Kalesi olarak da adlandırılır oldu. Şavşat kasabasının iki kilometre dışında, iki akarsuyun birleştiği yerde bulunan Şavşat Kalesi 9. yüzyılda Gürcü kralı I. Adarnase tarafından yaptırılmıştır. Moloz taş ve kireç harcından inşa edilmiş olan yapı orta ölçekli (80 x 70 m) bir kaledir. Kalenin 15 metre yüksekliğinde bir kulesi vardır. Kale Şavşat bölgesinin en önemli kalelerinden biri sayılır.[10][11]

Şavşat kasabasının merkezinden bir görünüm.

Şavşat ilçesinde ayrıca iki kilise kalıntısı bulunmaktadır. Söğütlü (Satleli) mahallesindeki bazilika tipi kilise 9-10. yüzyılda inşa edilmiştir. Günümüzde bir büyük ölçüde ayaktadır. Satle Kilisesi olarak bilinen yapı Himşiaşvililerin ikametgâhının batısında, Himşiaşvili ailesinin mezarlığında yer alır. İkinci kilise ise Şavşat Kalesi içindedir. Ayrıca şavşat ilçesine bağlı cevizli köyü içerisinde Tibet Kilisesi yer almaktadır. Tibet kilisesi 899-914 yılları arasında bölgeye hakim olan Bagratlı Prenslerinden Aşot Koukhi döneminde yaptırıldığı bilinmektedir. Yontma taştan yapılmış dört yüzeyden ibaret olan çatısının her yüzeyinde “Koç heykeli” bulunmaktadır. İç mekanda “Havari” figürleri mevcuttur. Düzgün taş işçiliği ve bitkisel plastik süslemeleri ile dikkat çekmektedir. Tek nefli yapıdan geriye yıkıntıları kalmıştır. Kale mevkiinde 2013 yılında yapılan arkeolojik kazılar sırasında temizlenip restore edilmiştir.[12]

Şavşat, doğuda Ardahan il merkezi ile Hanak İlçesi, kuzeydoğuda Posof İlçesi, güney ve güney batıda Ardanuç, batıda Artvin Merkez ve Borçka İlçesi, kuzeyden de Gürcistan Devleti ile çevrilidir.

1.317 kilometrekarelik dağlık ve engebeli bir arazi üzerine yayılmış bulunan Şavşat İlçesinin dört yanı yüksek dağlarla çevrilidir. 3.537 metreye yükselen Kaçkar Dağları, ilçenin batı ve kuzeybatı yönünü sınırlandırır. Kuzeyde 2.750 metre yükseklikteki Sivritepe (Arsiyan) dağları ile 3.000 metreyi aşan Cin dağları bulunmaktadır. Doğuda Ardahan-Artvin sınırlarını teşkil eden Yalnızçam dağ sinsilesinden 2.850 metre yükseklikteki Sahara Dağları, Güneyde ise 3.050 Metreyi bulan Karagöl dağları vardır.

Şavşat kasabasının genel görünümü.

İlçenin rakımı minimum 950 metre, maksimum ise 1800 metredir. İlçe Merkezin rakımı 1100 metredir. Türkiye'nin en güzel ilçelerinden biridir.

Şavşat ilçesi akarsu bakımından zengindir. İlçede çok sayıda buzul gölü bulunmaktadır. Bu göller nispeten küçük göllerdir. Göllerin en büyüğü Karagöl dağlarında bulunan ve bu dağa kendi adını veren Karagöl’ dür. Bol miktarda alabalık bulunan gölden sulama amaçlı olarak yaralanılmaktadır. Meşeli Köyü orman içi mevkiinde milli parklar kapsamı içerisinde bulunan ikinci bir Karagöl mevcut olup piknik, mesire yeri özelliğine sahiptir. Pınarlı köyü yakınlarında Balık Gölü, Arsiyan yaylasında ise Kız Gölü, Boğa Gölü ve Koyun Gölü isminde göller bulunmaktadır. Ayrıca Aşağı Koyunlu Köyü sınırları içerisinde, yayla yolu üzerinde görebileceğiniz 65 m civarında yüksekliği ile Türkiye'nin en yüksek şelalelerinden biri bulunur. Halk arasında Suatılan şelalesi olarak adlandırılır. Debisinin az olmasına rağmen bulunduğu yerin doğal ve tarih özellikleri itibarıyla görülmeye değer bir yerdir.

İlçe dahilinde şifalı maden suları mevcuttur. Bunlardan Çermik-Çoraklı Köyü sınırları içerisinde bulunan sıcak su kaplıcası romatizmal hastalıklara iyi gelmektedir.

İlçede tipik Türkiye'de Karadeniz iklimi hakimdir.4 mevsim yağmurlu kışları kar yağışlıdır. Yüksek rakımlı olan yerlerde kışlar çok uzun sürer. Bu bölgelerde kasım ayında başlayan kar yağışları nisan ayı ortalarına kadar sürer.

İlçe bitki örtüsü bakımından zengindir. Zengin iğne yapraklı ormanlar mevcut olduğu gibi alçak rakımlı yerlerde geniş yapraklı ağaçlara da rastlamak mümkündür.

• İlçenin Merkez Belediyesi ile Meydancık Belde Belediyesi ve 61 köyü bulunmaktadır. Köylerde binalar genellikle iki katlı olarak ve ahşaptan yapılmıştır.

İlk okul Şavşat yöresinde Balıklı Köyünde 1800'lü yıllarda Ermeniler tarafından 3 derslik halinde açılmıştır. Daha sonra 3 katlı kâgir yapımı tiyatro ve yemek salonlu merkezi bir ilkokul yapılmıştır. Okulda laboratuvar mevcuttu.

Şavşat, Artvin’in diğer ilçelerinde olduğu gibi engebeli araziye sahip bir ilçedir. İlçede, tarımsal arazilerin sınırlı olması, sanayi tesislerinin bulunmaması, başlıca diğer sektörlerin de gelişmemiş olmasının sonucu olarak istihdam olanakları yetersiz kalmaktadır. Gelişime uygun potansiyeli bulunan turizm sektörünün ilçe ve il ekonomisine katkısının artırılması amaçlı çalışmalar sürdürülmektedir.

İlçe ekonomisi büyük ölçüde tarımsal üretime dayalıdır. Tarımsal üretim, ağırlıklı olarak, geleneksel aile tipi işletme yapısı şeklinde görülür. İlçe ekonomisinde önemli yeri bulunan hayvancılık, giderek azalan bir trend izlemektedir. 61 köyü bulunan ilçede, 16.037 adet büyükbaş ve 12.535 adet de küçükbaş hayvan bulunmaktadır.

Hayvancılık açısından son derece elverişli imkânlara sahip ilçede, hayvancılığın teşvik edilmesi amaçlı çalışmalar sürdürülmekte olup, bu kapsamda yönlendirme ve kamusal destekler sağlanmaktadır.

Şavşat büyük ve küçükbaş hayvancılık yanında arıcılık açısından da son derece uygun koşullara sahiptir.Arıcılık alanında da üreticilere, kamusal imkânlar dahilinde teşvik ve yönlendirme desteği sağlanmaktadır.

Başlangıcında, Çoruh havzasında uygulanan seracılık-örtü altı yetiştiriciliğinin iklim koşullarının uygunluğu ve çiftçilerden gelen talepler üzerine il genelinde yaygınlaşması ile Şavşat’ta da seracılık faaliyetlerine başlanılmıştır. 1997 yılında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı parasal desteği ile başlatılan seracılık faaliyetleri yaygınlaşmaktadır. Bu kapsamda amaçlanan yeni istihdam alanlarının yaratılması, tarımsal üretimde çeşitlilik ve verimin sağlanması hedefine ulaşılmıştır.

1.317 kilometrekare yüzölçümü bulunan ilçenin tarım arazisi varlığı 175.696 dekar, sulu arazisi 54.840 dekar, kuru tarım alanı 120.856 dekar, mera alanı 364.166 dekar, orman alanı 552.565 dekar ve kültür dışı arazi de 224.573 dekardır. İlçenin tarım arazileri genellikle çayır olarak değerlendirilmektedir.

İlçede yetiştirilen başlıca ürünler fındık, mısır, patates, armut, elma, ayva, erik, kiraz,vişne ,dut ,ahududu , kızılcık ve cevizdir. Ancak bu ürünler az miktarda geleneksel yöntemlerle yetiştirilmektedir.

İlçede Tarım kesimi ile Esnaf kesimine kredi sağlayan Ziraat Bankası bulunmaktadır.

Şavşat ileçesinde Şavşatspor Kulübü bulunmaktadır. GSİM tarafından semt spor sahası yapılmaktadır. Şavşatspor'un Faaliyetleri: Futbol, basketbol, voleybol, tenis, yüzme, hentbol, briç, atletizm'dir.

Kendi aracınızla gelebileceğiniz gibi diğer şehirlerden düzenlenen otobüs seferleriyle veya Şavşat'a 137 km uzaklıktaki Kars Havaalanı, 305 km uzaklıktaki Trabzon Havaalanı, 166 km uzaklıktaki Batum Havaalanı veya 285 km uzaklıktaki Erzurum Havaalanına kadar uçakla gelebilir, buradan da toplu taşıma araçlarıyla Şavşat'a ulaşabilirsiniz.

Şavşat, Artvin'e 71 km, Ankara'ya 1070 km, Antalya'ya 1539 km, Bursa'ya 1386 km, İstanbul'a 1388 km, İzmir'e 1636 km, Samsun'a 651 km, Trabzon'a ise 305 km uzaklıktadır.

Galeri

• 
  Şavşatta köy yaşamı
• 
  Şavşattan bir görünüm
• 
  Köknar ormanları
• 
  Karagöl, Şavşat (Sahara Milli Parkı)

• Akdes, Nimet Kurat (2002). Türk Kavimleri ve Devletleri. Murat Kitap ve Yayınevi. s. 83-84. ISBN 9757734004.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1992). Yukarı - Kür ve Çoruk Boyları'nda Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 9751604591-330709 |isbn= değerini kontrol edin: length (yardım).

Wikimedia Commons'ta Şavşat ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Şavşat Kaymakamlığı resmi web sitesi
• Şavşat Belediyesi resmi web sitesi
• https://artvin.ktb.gov.tr/TR-55881/tibeti-kilisesi.html
• http://www.savsat.gov.tr/tibeti-kilisesi