İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı (Çince: 後突厥/后突厥, pinyin: Hou Tūjué veya 突厥第二汗國; 681 - 744), Çin egemenliğine giren Göktürkler (Doğu Göktürk Kağanlığı) Kutluk Kağan zamanında yeniden bağımsızlığına kavuştu. Bu yüzden bu devlete "Kutluk Devleti" de denir.
Kutluk Devleti İkinci Göktürk Kağanlığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 682-744 | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Ötüken | ||||||||
| Yaygın diller | Göktürkçe | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Kağan | |||||||||
• M.S. 680-691 | Kutluk Kağan | ||||||||
• M.S. 743-745 | Bomey Tegin Kağan | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
• Kuruluşu | 682 | ||||||||
• Dağılışı | 744 | ||||||||
| |||||||||
| Türk tarihi |
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
Göktürklerin yeniden bağımsızlığı
Orhun Yazıtları'nda geçen bir diğer önemli mesajlar da bağımsızlık üzerinedir. Bilindiği üzere; I.Köktürk Kağanlığı'nın egemenliğine Çin son vermiş ve Köktürkler, Çin egemenliği altına girerek bağımsızlığını kaybetmiştir. Bu hadiseden sonra Türkler, bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadelelerinin sonucunda bağımsızlıklarını kazanıp II. Köktürk Kağanlığı'nı kurmuşlardır.[1]
Kutluğ İlteriş Kağan dönemi
Elli yıllık bir esaretin ardından 680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk, akıl hocası Bilge Tonyukuk ile birlikte Çin'e isyan etti. Kutluk az zamanda Ötüken başkent olmak üzere kağanlığı örgütledi. Bu yüzden İl'i (devleti) derleyip toparlayan anlamına gelen İl Teriş unvanı verildi. Kardeşi Kapgan'ı şad ilan etti ve veziri Tonyukuk'u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.
Kapgan Kağan dönemi
Kutluk'un ölümünden sonra yerine Kapgan Kağan geçti. Bu dönemde Kutluk Devleti güçlendi. Kapgan Kağan'ın siyaseti;
- Çin'i baskı altında tutmak.
- Çin hakimiyetinde bulunan Göktürk topraklarını geri almak.
- Orta Asya'daki tüm Türk boylarını bir çatı altında toplamak.
Bu amaçla Çin'i hakimiyet altına aldı fakat Çin'in kültüründen uzak kalmak için sadece vergiye bağladı.
Bilge Kağan dönemi
Kapgan Kağan'dan sonra Bilge Kağan geçti. Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşadı. Kardeşi Kültigin ile taht kavgasına girişmedi; beraber devleti yönettiler. En büyük yardımcıları Tonyukuk idi. Çin ile ticarî ilişki geliştirildi. Batı Türkistan'daki Türk boyları tamamen bağlandı. 725 yılında devletin bel kemiği olan Tonyukuk öldü. 731’de Kültigin, 734 yılında da Bilge Kağan öldü.
Daha sonra tahta çıkan kağanlar atalarının kurduğu devleti iyi yönetme becerisi gösteremediler. Karluk, Basmil ve (Onogurlar- Oğuzlar:Uygurlar)’ın çıkardığı isyanı bastıramadılar. 745 yılında Ötüken ve çevresini Uygurlar ele geçirerek Türklerin ve Orta Asya'nın yeni temsilcisi oldular. Türgişler de Batı Türkistan'ı yönettiler.
Orhun Yazıtları
Bilge Kağan Orta Asya Türk boylarına şöyle sesleniyor:
“Ey Türk budunu. Üstte gök yıkılmaz, altta yer delinmezse devletini, töreni kim bozabilir?” [2]
II. Göktürk Kağanları
- Kutluk Kağan (680-691)
- Kapgan Kağan (691-716)
- İnel Kağan (716)
- Bilge Kağan (716-734)
- Yollyg-Tegin Izhan-Kağan (734-39)
- Bilge Kutluk Tengri-Kağan (739-41)
- Siuan Kağan (741)
- Il-Itmysh Bilge-Kağan (741-42)
- Ozmyş (Ozmış) Kağan (742-43)
- Bomei-Tegin Kağan (743-45)
Göktürklerin soyağacı
| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 582) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Göktürk (Tarduş Kağan) (582 - 657/739) | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (582 - 630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Kağan (Kutluk) (682 - 745) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hazar Kağanlığı (tartışmalı) | Beş Hanedan Şatuo (Göktürk) (907 - 960) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Otuz Göktürk tezi
| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 587) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karluk Üç Ok -3- | Batı Göktürk (Tardu Kağan) (587 - 657/739) On Ok -10- | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (587 - 630) Oniki Ok -12- | Basmıl Beş Ok -5- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tang Hanedanı "Esaret dönemi" | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Şad (681 - 744) Otuz Ok -30- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- Erdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi
- Orhon Yazıtları-Kül Tigin, Bilge Kağan, Tanyukuk, Talat Tekin, Simurg, ISBN 975-7981-20-6.