Üzengi

Üzengi eyerin iki yanına asılı ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolayca idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-Yay (silah), mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek, veya baskı makinası kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler vardır.

Tarihi

• İlk evcilleştirilmiş ata binmenin M.Ö. 4000-3500 gibi olduğu tahmin ediliyor.^[1][2][3].
• İlk bilinen eyer M.Ö. 700 gibi Asurluların süvari birliklerince kullanılan saçaklı kumaşlardır.^[4]
• İlk bilinen binici ayak desteği M.Ö. 100 den önce Hindistan'da eyerin alt tarafında ayak başparmaklarının takıldığı ip, kumaş ya da meşin halkalardır.^[5][6]
• İlk üzengiye benzer metalden megalit arkeolojisi buluntusu ^[7] olsa da üzengi olmamaları ihtimali vardır.
• Binicinin ayaklarını kolan altına sıkıştırdığını gösteren M.S. 100-200 arası tarihlerden kalma Sanchi, Mathura ve Bhaja Mağaraları budist tapınak kabartmaları vardır.
• Tek üzengi, Atın üzerine çıkma kolaylığı için Sarmatlar tarafından kullanılmıştır.^[8]
• Çift üzengi, sadece birbirine iple bağlı olanı, tam ortada ata acı veren ilkel bir çeşididir.^[9]
• İlk İçi tahtalı üzengisiz eyer keçe kaplı olarak M.Ö. 200 gibi Asya da görülmüştür.^[10]
• İlk İçi tahtalı eyere asılan çift üzengi Çin'de M.S. 322 gibi kullanılmıştır.^[11][12][13]
• M.S. 477 gibi tahtalı eyere asılan çift üzengi kullanımı bütün Çin'e yayılmıştı.^[14]
• Batıda ilk modern üzengi tipinin görülüşü M.S. 6 ve 7. yüz yıl gibi Avarlar'la olmuştur.^[15] Üzengi Avarlar , Bulgarlar, Hazarlar ve Kumanlar gibi avrasya atlı kavimlerinden bizanslilara ^[16] oradan da araplara geçmiştir^[17].
• Üzenginin Avrupaya gelişi kademeli olarak M.S. 700 gibi Almanya üzerinden olmuştur. Üzenginin ağır saban la birlikte Roma İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası derebeylik döneminin doğrudan sebebi oldukları öne sürülen iddialar arasındadır.^[18] Ateşli silahların yaygınlaşmasına kadar üzengi sayesinde at üzerinde durabilen ağır zırhlı süvari piyadelerce kolayca durdurulamadığı için en baskın askeri güç kaynağıydı.

Avantajları

• Atın hızı mızrak atış hızına eklenebilir
• Atın ağırlığı mızrak ve kılıcı destekler
• Silah daha yüksekten bu yüzden daha kuvvetle indirilebilir
• Yük diz yerine ayakta olduğundan daha sarsıntısız nişan alınabilir
• Denge daha dinamik ve kolayca sağlanır
• Binici yukarı, sağa ve sola, hatta yere daha fazla uzanabilir
• Binici sağa ve sola daha fazla dönebilir, hatta tam geriye ok atabilir

Çeşitleri

• Uzun (rahat ettirir, mızrak ve kılıcı iyi destekler)
• Kısa (denge kontrolünü kolaylaştırır, sarsılmaları önlemeye fırsat verir)

Ayrıca bakınız

• Eyer

Dış bağlar

• Albert Dien, "The stirrup and its effect on Chinese history"
• John Sloan, "The stirrup controversy"

Kaynakça

1. ↑ Matossian Shaping World History p. 43
2. ↑ "What We Theorize – When and Where Did Domestication Occur". International Museum of the Horse. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120316145128/http://imh.org/legacy-of-the-horse/what-we-theorize-when-and-where-did-domestication-occur/. Erişim tarihi: 2010-12-12. 
3. ↑ "Horsey-aeology, Binary Black Holes, Tracking Red Tides, Fish Re-evolution, Walk Like a Man, Fact or Fiction". Quirks and Quarks Podcast with Bob Macdonald (CBC Radio). 2009-03-07. http://www.cbc.ca/quirks/episode/2009/03/07/horsey-aeology-binary-black-holes-tracking-red-tides-fish-re-evolution-walk-like-a-man-fact-or-ficti/. Erişim tarihi: 2010-09-18. 
4. ↑ Saddles, Author Russel H. Beatie, Publisher University of Oklahoma Press, 1981, ISBN 080611584X, 9780806115849 P.18
5. ↑ Saddles, Author Russel H. Beatie, Publisher University of Oklahoma Press, 1981, ISBN 080611584X, 9780806115849 P.28
6. ↑ White, Lynn Townsend. Medieval Technology and Social Change, Publisher Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669 P.14
7. ↑ "16.17.4: Stirrups". Encyclopaedia of Indian Archaeology (Vol. 1). Edited by Amalananda Ghosh (1990). page 336
8. ↑ "Stirrups"
9. ↑ West, Christy. "AAEP 2004: Evaluating Saddle Fit." TheHorse.com, February 04 2005, Article # 5393 Web site accessed February 2, 2008
10. ↑ "The History of Western Leather Spurs and Spur Straps, Cuffs, Chaps, Chinks and Saddles." Web site accessed February 2, 2008.
11. ↑ Dien, Albert. "THE STIRRUP AND ITS EFFECT ON CHINESE MILITARY HISTORY"
12. ↑ "The stirrup - history of Chinese science." UNESCO Courier, October, 1988
13. ↑ "The invention and influences of stirrup"
14. ↑ Hobson, John M. The Eastern Origins of Western Civilisation. Cambridge University Press,2004, p. 103 ISBN 978-0-521-54724-6, ISBN 0-521-54724-5
15. ↑ Fields, Nic (2006). The Hun: Scourge of God AD 375-565. Osprey. s. 50. ISBN 978-1-84603-025-3. 
16. ↑ See George T. Dennis (ed.), Maurice's Strategikon, p. XVI; for contrary views, Lynn White, Jr., Medieval Technology and Social Change, Oxford University Press, 1964, notes, p. 144.
17. ↑ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the sixth century, Volume 2, Part 2. Harvard, Mass: Dumbarton Oaks, 1995, p. 575.
18. ↑ Medieval Technology and Social Change, Author Lynn Townsend White, Publisher, Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669

.