Thomas Carlyle

Thomas Carlyle (d. 4 Aralık 1795 Ecclefechan, Dünfries ve Galloway, İskoçya - ö. 5 Şubat 1881 Londra) İskoç asıllı, deneme ve hiciv yazarı, tarihçi ve eğitmendir. Carlyle "Edinburgh Ansiklopedisi"'ne de makaleler yazmakla; çok tartışmalara yol açan sosyal yorumlamalarıyla ve iktisat bilimini "kasvetli bilim" olarak tanımlanması ile hatırlanmaktadır. Yapıtlarında İngiltere'nin tarihini, toplumsal yaşamını ve işçi sorunlarını ele almıştır.

Ailesi, İskoçya'da çok yaygın olan sıkı Kalvinizm Protestanlığı inanç ve göreneklerine bağlıydılar ve oğullarının Protestanlık prensiplerine göre eğitilmesine dikkat etmişlerdi. Carlyle'nin eğitimi sonunda bir Protestan papaz veya vaiz olmasını beklemekteydiler. Ancak Carlyle Edinburgh Üniversitesi'nde ilahiyat eğitimine devam ederken katı Hristiyan inancını kaybetmiş ve bunu da açıkça her eseri, yazısı ve hareketi ile ortaya koymuştu. Buna rağmen Carylye'in hazırlayıp yayınladığı eserlerin ana temaları ve bunların işlenişi sıkı dinsel prensipleri yansıtmaktaydı. Carlyle'ın geleneksel Hristiyanlığa inanmamasının herkesçe bilinmesi ve eserlerinin ana temalarının sıkı Hrıstiyan prensiplerini içermesi ile Victoria devrinin son dönemlerinin önemli bir karakteri idi. Bu devirde birçok aydın bu ikilemi çok çekici bulmakta idi. Özellikle Charles Darwin'in evrimsel teoriyi açıklaması, sosyal ve bilimsel ilerlemeler, bu aydınların geleneksel sosyal düzene ait din, inanç ve tutumlarını soru altına alıp tehdit etmekteydi ve Carlyle bunu eserlerine ustalıkla yansıtmaktaydı.

Yaşamı

Güney-batı İskoçya'da Dumfries ve Galloway bölgesinde 4 Aralık 1795 tarihinde çok katı Kalvinizm inançlı bir ailenin oğlu olarak doğdu. Ailesi, onu "Annan Akademisi" adlı kamu sektörü okulu olarak iyi isim yapmış bir okula gönderdiler. Fakat burada arkadaşlarına uyamayarak ve alay konusu olarak çok zor günler geçirdi ve üç yıl orada okuduktan sonra ayrıldı.

Ailesinin isteklerine uyarak bir Protestan din adamı olmak için Edinburgh Üniversitesi'ne kaydoldu. Gençliğinde ve bu ilk üniversite hayatında, ailesinin ve İskoç toplumunun sert ve sıkı Kalvinizm inancı onda büyük etkilere neden oldu ve sonradan Hristiyanlığa inancını kaybetmesine rağmen hayatı boyunca katı Kalvinizm değerlerine uymaya devam etti

Üniversite diploması aldıktan sonra bir din adamı olmadı. Önce bir hukukçu olmak için çalıştı ve sonra ilk gittiği ve hoşlanmayıp bıraktığı Annan Akedemisi'de ve sonra "Kırcaldy" kasabasının okulunda öğretmen olarak çalıştı.

1818-19 yıllarında Carlyle yeniden Edinburgh Üniversitesi'ne kayıt olarak ve yeni bir üniversite diploması daha aldı. Ama bu sırada Hristiyanlığa olan inancını tamamen kaybetmesi ona büyük psikolojik etkiler yaptı. Carlyle yazı hayatına Edinburgh Üniversitesi'ne yeniden girmesinden önce başlamıştı. Ama öğretmenliğe geri döndükten sonra 1821'de Carlyle, dinsel alanlara girme arzusunu tamamiyle geride bırakıp hayatını bir yazar olarak kazanmaya karar verdi ve Edinburgh'a yerleşti.

Almanca'ya ve Alman edebiyatına büyük merak sarıp bu alanlarda derin ve yoğun çalışmalara başladı. Bu dönemde Alman edebiyatının önemli eserlerini İngilizce'ye çevirerek yayınladı. Bunların arasında ilk defa Johann Wolfgang von Goethe'nin 1777'de başlayıp 1812'de yayınladığı Wilhelm Meister’in Çıraklık Yılları kitabının İngilizce çevrisini hazırladı ve bu eser 1824'de yayımlandı. Friedrich Schiller'in biyografisini yazdığı "Schiller'in Hayatı" adlı bir eseri 1823 ve 1824 yıllarında "Londra Dergisi"'nde kısım kısım basıldıktan sonra 1825'de kitap olarak yayımlandı. Carlyle bu eserlerin çevrilip yayımlanmasından, roman ve hikâye janrında hayal mahsulü yazılar yazmaktan vazgeçip denemeler, biyografi, tarih gibi daha ciddi janrlarda yazılar hazırlamaya yöneldi.

Paris ve Londra'ya bir gezi sonra İskoçya'ya döndükten sonra "Edinburgh Review" adlı bir edebi dergi için denemeler yazmaya başladı. Bunlar "Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" ve " Characteristics (Nitelikler)" adıyla sonradan toplanıp basıldı.

1826 yılında Carlyle 1821 yılında tanıştığı bir yazar olan Jane Baillie Welsh ile evlendi. Karısının sağladığı para ile 1828 sonrasında karı koca "Craigenputtock" adlı bir İskoçya çiftliğinde yaşamaya başladılar. Bu çiftlikte yaşaması sırasında Carlyle'in denemeleri yayınlanmaya başladı ve bir deneme yazarı olarak büyük isim yaptı. Bu denemelerin uslubu dolayısıyla aksi tabiatli ve kızgın uslublu bir yazar olma şöhreti kazandı. Kimi eleştiriler bu şöhretinin evine ve aile hayatına da yansıdığını bildirmişlerdir. Gerçekten Carlyle öldükten sonra karısıyla karşılıklı yazılan 9.000 kadar mektupta genellikle çiftin birbiriyle mesut olmalarına rağmen gayet sık olarak birbirine karşı çok kızgınlık gösteren kavgalar yaptıklarını açığa çıkarmıştır. Bazı araştırmacılar ise Carlyle'in bu şöhretinin nedenini muzdarip olduğu mide ülserlerine ve ağrılarına atfetmektedirler.

Carlyle'in "Sartor Resartus (Terzi ve yeniden yapılan dikiş)" adlı yapıtı Britanya eleştirmenleri ve okurları tarafından önce hiç beğenilmedi. Bu yapıtta Carlyle kendi öz yaşamını eleştirel bir biçimde ele alıp derin bir analizini yapmaktaydı. Bu eser "Fraser's Magazine" adlı dergide 1833-1834 yıllarında kısım kısım yayınlandı. 1836'da ABD'de Boston'da ilk edisyon yayimlandı; İngiltere'de kitap olarak ilk yayını 1838'de olmuştur. Bu yayıma önsöz yazan ve Caryle'in sonradan yakın bir arkadasi olan Amerikalı yazar Ralph Waldo Emerson bu eserin Amerikan transandantalizm (deneyüstücülük) akımına bir baz oldugunu belirtmektedir. Sonradan Britanya entelektüel kültür çevrelerinde Carylye'in bu eserinin değeri anlaşılmıştır.

Carlyle, 1834'de yasamak icin Londra'ya gecti. Burada Chealsea semtinde bir ev aldi ve bu semtte yaşayan (Leigh Hunt, John Stuart Mill, ve Ralph Waldo Emerson gibi entelektüel ve edebi yazarlar grubu icinde "Chelsea'nin Bilgesi" olarak isim yaptı.

Carlyle, burada sonunda 1837'de üç cilt olarak yayınlanacak "French Revolution (Fransız Devrimi)" adlı tanınmış tarih eserini yazdı. Bu eserde ele aldığı fakirlerin soylular tarafından eziyet ve zulüm altına alınışı oldukça ilginin yanında olumlu ve olumsuz birçok yorumu da beraberinde getirdi.

1837-1840 yıllarında Carlyle 4 konferanstan oluşan, dinlemek icin 1 euro giriş ücreti alınan, halk konferansları verdi. Bukonferansların notlarını "Heroes and Hero Worship (Kahramanlar ve Kahramanlara Tapma)" adında bir kitap olarak yayımladı. Bu kitapta Carlyle; Luther, Shakespeare, Muhammet, Dante ve Napoléon'un yaşamöykülerini konu edinmiş ve bu kişilerin insanlık tarihinde belirleyici önemini vurgulamıştır.

Başlıca yapıtları

• "Schiller'in Hayati"
• "Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" , denemeler antolojisi
• "Characteristics (Nitelikler)", denemeler antolojisi
• "Sartor Resartus" (özyaşamöyküsü, 1833-1834),
• "The French Revolution" (Fransız Devrimi, 1837), 3 cilt
• "On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History" (Kahramanlar, 1841), büyük adamların yaşamları
• "II. Freidrich" Prusya kralinin 22 ciltlik hayat hikâyesi.
• "Past and Present" (Geçmiş ve Bugün, 1843).

Ayrıca bakınız

• Feodal sosyalizm

Dış bağlantılar

• Project Gütenberg'de bulunan Carlyle eserleri listesi (İngilizce)
• Thomas Carlyle: Biography yazar John Nichol, via Project Gütenberg (İngilizce)