Sıfat-fiil

Sıfat-fiil^[1], ortaç veya partisip;^[2] bir fiilin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri olan -en, -esi, -mez, -ar, -di(k), -di(ği),^[3] -ecek ve -miş getirilerek oluşturulur.^[4] Sıfat-fiiller kendinden sonraki sözcüklerle birlikte sıfat tamlaması oluşturur.

• Gelecek yıl işe başlayacak.
• Polisler olası kazaları önlemek için kontrolü sağlıyorlardı.
• Salonda hep bildik yüzler vardı.
• Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! (Mehmet Akif Ersoy)
• Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
• Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.

Bunların haricinde bazı ağızlarda kullanılan ve -meli eki ile yapılan sıfat-fiiller de vardır.^[3]

• öğmeli güzel (övülecek güzel)

Bazı fiillerle birlikte -mekli halinde kullanılan ek de -meli ekinin değişikliğe uğramış hâlidir:^[3]

• ağlamaklı çocuk

Adlaşma

Adlaşma, aslen isim olmayan bir sözcüğün cümlede isim görevinde kullanılmasıdır. Sıfat-fiiller, arkalarından bir isim gelmediğinde -tıpkı sıfatlar gibi- adlaşırlar:^[5]

• Sinirli olduğu her halinden anlaşılıyor.^[5]
• Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
• Yoldan geçenleri gözlüyordu.

Bazı sıfat-fiiller kalıcı olarak isme dönüşür. Bu durum "yaygın" olarak isim halinde kullanılmalarından ve sözlüklerde yer almalarından anlaşılabilir.

• Gelecekte insanlar hiçbir cihaz kullanmadan haberleşebilecekler.
• Geçmişte yaşanan olaylardan ders almalıyız.
• Ne güzel yaratmış seni Yaradan. (Neşet Ertaş)
• Eve gelirken bir tanıdığa rastladım.

Kaynakça

• Ergin, Muharrem. ''Üniversiteler İçin Türk Dili.'' İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.