Macaristan

Macaristan
Magyarország
Macaristan
Bayrak Arma
Slogan: 
Historically Regnum Mariae Patrona Hungariae (Latin)
"Macaristan’ın Koruyucu Azizesi Meryem Krallığı"
Marşı: Himnusz ("Isten, áldd meg a magyart")
"Milli Marş" ("Tanrı, Macarları koru")
 Macaristan konumu  (koyu yeşil)– Avrupa'da  (yeşil & koyu gri)– Avrupa Birliğinde  (yeşil)
Başkent
ve yerleşim yeri		Budapeşte
47°26′K 19°15′D / 47.433°K 19.25°D / 47.433; 19.25
Hükûmet Parlamenter cumhuriyet
 •  Cumhurbaşkanı János Áder
 •  Başbakan Viktor Orbán
Bağımsızlık
 •  Macaristan Prensliği 896 
 •  Macaristan Krallığı Aralık 1000 
 •  Avusturya-Macaristan'ın dağılışı
1918 
 •  Macaristan Cumhuriyeti (Komünizmin çöküşü) 1989 
 •  Su (%) %0,74
Nüfus
 •  tahmini 10.076.581
 •  sayımı 10.198.315
GSYH (SAGP)  tahmini
 •  Toplam 169,875 milyar $
Gini (2002)24.96
düşük · 3.
İGE (2004)artış 0.869
Hata: Geçersiz İGE değeri · 35.
Para birimi Forint
Zaman dilimi CET (UTC+1)
Telefon kodu +36
Internet TLD .hu1
1. AB'nin bir parçası olmasından .eu da kullanılır.

Macaristan (Macarca: Magyarország IPA: [ˈmɒɟɒrorsaːɡ] ( dinle)), Orta Avrupa'da Karpatlarda kurulu olan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Komşuları batıda Avusturya ve Slovenya, kuzeyde Slovakya, doğuda Romanya ve Ukrayna, güneyde Sırbistan ve Hırvatistan'dır. Başkenti Budapeşte olan Macaristan, OECD, NATO, AB, Visegrád Grubu ve Schengen üyesidir. Ülkedeki resmi dil, Fin-Ugor dillerinden olan ve Avrupa Birliği'nin 24 resmi dilinden biri olan Macarcadır. Bu bağlamda Macarca, Avrupa Birliği'nde Fince, Estonca ve Maltaca ile beraber Hint-Avrupa dillerinden olmayan dört dilden biridir.

Hüküm süren Kelt (MÖ 450 sonrası) ve Roma (MÖ 9 - 5. yüzyıl) dönemlerinden sonra Macaristan'ın kuruluşu 10. yüzyılda Roma tarafından 1000 yılında tahta oturtulan I. István'ın büyük büyükbabası Árpád önderliğinde Macarların Asya'dan bölgeye gelişiyle Macaristan tarihi başlar. Macar Krallığı çeşitli kesintilerle de olsa 946 yıl varlığını sürdürdü. Bu süreçte de batının kültürel merkezlerinden biri oldu. Zamanının süper güçlerinden olan Macaristan, ittifak devletleriyle girdiği I. Dünya Savaşı'nı kaybedince ülke topraklarının üçte ikisinden fazlasını 3.3 milyon etnik Macar halkıyla beraber kaybetti.[1] Buna neden olan ve 1920 yılında imzalanan Trianon Antlaşması, Macar tarihinin en kötü olaylarından biri olarak kabul edildiği gibi, ağır şartlarıyla bilinmektedir.[2][3][4] II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası ile birlik olan Macaristan, bunun ardından Sovyet Rusyası tarafından ele geçirildi ve 1947 ile 1989 yılları arasında komünist yönetimi benimsedi. Bu dönemde Macaristan, 1956 Macar Devrimi gibi olaylarla uluslararası bir tanınırlık elde etti. Macaristan 1989 yılındaki devrimle Doğu Bloğu'nun çökmesiyle sınırlarını Avusturya'ya açtı. Bu yıldan sonra da parlamenter cumhuriyet sıfatını elde etti. Bugün ülke geniş gelire sahip bir ekonomi barındırmaktadır.[5] Ayrıca bölgesel bazı kaynakları da tekelinde bulundurmaktadır.[6][7]

Önceki on yılda Macaristan dünyanın onuncu dinamik ekonomisi olarak gösterildiği gibi,[8] dünyanın on beş turistik merkezinden biridir.[9][10] Aynı şekilde başkent Budapeşte, dünyanın en güzel kentlerinden biri olarak gösterilmektedir.[11][12] Ülkedeki Hévíz Gölü, dünyanın en büyük ikinci termal gölüdür. Yine Balaton Gölü, Orta Avrupa'daki en büyük göldür. Son olarak Hortobágy, Avrupa'nın en geniş otlağıdır.

Tarihçe

Siyaset

Ulusal Meclis Binası

Parlamento tarafından her dört yılda bir seçilen devlet başkanının rolü semboliktir; ancak görevleri arasında başbakanı atamak vardır. Başbakan ise hükûmet üyelerini seçer ve görevden alır. Her bakan adayı, devlet başkanı tarafından bir formalite olarak onaylanmalıdır.

Yasama organı 386 üyeli parlamentodur (Országgyűlés). Bir siyasi parti parlamentoya girebilmek için oyların en az %5'ini almalıdır. Sonuncusu Nisan 2006'da yapılan milletvekili seçimleri 4 yılda bir yapılır. 15 üyeli Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygunluğunu denetler.

İdari bölümler

Macaristan idari olarak 19 ile (megye) ve 1 başkent (főváros) Budapeşte'ye bölünmektedir.

NUTS 1
NUTS 2
NUTS 3
NUTS 1 NUTS 2 NUTS 3
Bölüm Kodu Büyük Alan Kodu Bölge Kodu
Orta Macaristan HU1 Orta Macaristan HU10 Budapeşte HU101
Pest HU102
Transdanubia HU2 Orta Transdanubia HU21 Fejér HU211
Komárom-Esztergom HU212
Veszprém HU213
Batı Transdanubia HU22 Győr-Moson-Sopron HU221
Vas HU222
Zala HU223
Güney Transdanubia HU23 Baranya HU231
Somogy HU232
Tolna HU233
Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Macaristan HU31 Borsod-Abaúj-Zemplén HU311
Heves HU312
Nógrád HU313
Kuzey Alföld HU32 Hajdú-Bihar HU321
Jász-Nagykun-Szolnok HU322
Szabolcs-Szatmár-Bereg HU323
Güney Alföld HU33 Bács-Kiskun HU331
Békés HU332
Csongrád HU333
Macaristanın bölgeleri
Bölgenin AdıBölge Merkezi Alan
(km²)		NüfusYoğunluk
(/km²)
Kuzey MacaristanMiskolc13.4281.289.00096
Kuzey AlföldDebrecen17.7491.554.00088
Güney AlföldSzeged18.3391.367.00075
Orta MacaristanBudapeşte69192.825.000408
Orta TransdanubiaSzékesfehérvár11.2371.114.00099
Batı TransdanubiaGyőr11.2091.004.00090
Güney TransdanubiaPécs14.169989.00070
İdari BölgeBölge MerkeziAlan
(km²)		NüfusYoğunlukKasaba/
Köy
Şablon:Hungary counties imagemep 450
Bács-KiskunKecskemét8,445541,58464119
BaranyaPécs4,430402,26091301
BékésBékéscsaba5,631392,8457075
Borsod-Abaúj-ZemplénMiskolc7,247739,143102355
CsongrádSzeged4,263425,78510060
FejérSzékesfehérvár4,359428,57998108
Győr-Moson-SopronGyőr4,208440,138105182
Hajdú-BiharDebrecen6,211550,2658982
HevesEger3,637323,76989119
Jász-Nagykun-SzolnokSzolnok5,582413,1747475
Komárom-EsztergomTatabánya2,265315,88613976
NógrádSalgótarján2,546218,21886129
PestBudapeşte6,3931,124,395176186
SomogyKaposvár6,036334,06555244
Szabolcs-Szatmár-BeregNyíregyháza5,936583,56498228
TolnaSzekszárd3,703247,28767108
VasSzombathely3,336266,34280216
VeszprémVeszprém4,493368,51982217
ZalaZalaegerszeg3,784269,70578257

Budapeşte

Bács-Kiskun

Baranya

Békés

Borsod-Abaúj-Zemplén

Csongrád

Fejér

Győr-Moson-Sopron

Hajdú-Bihar

Heves

Komárom-Esztergom

Nógrád

Pest

Somogy

Szabolcs-Szatmár-Bereg

Tolna

Vas

Veszprém

Zala

Coğrafya

Ülkenin haritası

Macaristan Yaylası (Felföld)

Macaristan'ın kuzey kesimleri dağlık bir bölgedir. Doğu komşusu Romanya'nın kuzey sınırından içeri giren bu dağ zinciri batıya doğru uzanarak Avusturya Alpleri ile birleşir. Ama bu dağlar akarsulara sık sık geçit veren sayısız birtakım tepelere parçalanmıştır. Dağların en yüksek noktası Kekes Tepesidir (1014 m). Yer yer vadilerle yarılan dağların yamaçları sık ormanlarla kaplıdır. Tepelerden vadilere inildikçe "lös" adı verilen kil ve kum karışımı sarı renkli balçıkla kaplı araziler görülür. Bunlar çok verimli topraklardır. Bağlar, meyve bahçeleriyle dolu olan vadilerde sırtlarını yamaçlara dayamış kasabalara rastlanır. Tuna Nehri'nin batısında Bakony Ormanları bulunur.

Macar Denizi diye anılan Balaton Gölü'ne kadar uzayan bu dağlık bölge çoğunlukla kireçtaşından oluşmuş bir yayladır. En yüksek tepesi Kőröshegy Dağı'dır (713 m). Buralarda da tepeler ormanlarla kaplı olup vadiler tarıma ayrılmıştır. Vadilerde de yer yer lös toprağına rastlanır. Balaton Gölü'nden güneye doğru, Sırbistan sınırı yakınlarında Mecsek Dağları (En yüksek noktası 682 m) bulunur. "Felföld" diye anılan Macaristan Yaylası burada sona erer.

Macaristan Ovası (Alföld)

Batı Macaristan Ovası’nda ilk planda tepelerin çokluğu göze çarpar. Buralarda akarsular bulanık ve çamurludur. Bunlardan daha çok ormandan kesilen ağaç kütüklerini taşımak için faydalanılır. Tuna'ya dökülen Raba, Repce ve Marcal nehirleri arasında kalan topraklarda buğday ekimi yapılır. Tuna'yı geçip doğuya ilerlendikçe Büyük Alföld denilen karakteristik Macar Ovası ile karşılaşılır. Macar halkının yarısını barındıran baştanbaşa düz, engin bir çayırdır. Büyük Alföld'de büyük ısı farkları göze çarpar. Kuzeyde dağlarla çevrili olduğu için yazın şiddetli sıcaklar olur. Kışın ise dondurucu rüzgârlar ovayı kaplar. Karpatlar’dan inen Tisza Nehri ovayı enlemesine keserek güneyde Sırbistan’a girer (Voyvodina Özerk Bölgesi) ve orada Tuna'ya karışır. Büyük miktarda çamuru da birlikte sürükleyen bu ırmak, ilkbahar taşkınları sırasında oldukça geniş bir çevreyi sular altında bırakır. Yazın kızgın güneşle kuruyan bu çamurlar Tuna ile Tisza arasındaki bölgenin karakteristik manzarasıdır. Kuzeydoğuda Romanya sınırına yakın Debrecen dolaylarında buna benzer kumlu, balçıklı yerlere rastlanır.

Tarıma çok elverişli löslü topraklar çoğunluğu meydana getirirler. Macaristan'ın tarım yönünden zenginliğinin belli başlı kaynağı bu bereketli ovalardır.

İklim

Sıcaklık ocak ayında -1 ve 2 derece arasındadır. Yaz aylarında ise sıcaklık en fazla 29 derece'dir. Denize kıyısı olmadığı için ülkede karasal iklim hâkimdir.

Ekonomi

İhracat odaklı bir ekonomiye sahip olan Macaristan, uluslararası ekonomik konjonktürün yarattığı risklere açıktır. Dış ticaretinin büyük bir bölümünü AB ülkeleriyle yapan ülke, Avro’ya geçiş için gerekli hazırlıkları da sürdürmektedir. Temel ürün gruplarına göre dış ticaretinin dağılımında, makineler, elektronik eşyalar ve nakliye araçları ülkenin ithalat ve ihracatında ana sektörler olarak öne çıkmaktadır. İthalatın yaklaşık % 50’sini, ihracatın ise % 60’ını bu üç sektör gerçekleştirmektedir.

Ulaşım

Megyeri Köprüsü

Macaristan oldukça gelişmiş bir karayolu, demiryolu, hava ve su taşıma sistemi vardır. Ülkenin başkenti Budapeşte, toplu taşıma ağında önemli bir düğüm olarak hizmet vermektedir.

Demografi

Etnik gruplar

Macaristan'daki etnik unsurlar
Macar
  
 94%
Roman
  
 2%
Alman
  
 1.2%
Slovak
  
 0.4%
diğer
  
 2.3%

Macarların atalarının büyük bir çoğunluğu Ural-altay/Fin-Ugor kavimleri'nden olan Hun-Ugor kavimleridir. Daha sonra Hint Avrupa grubundan olmayan bu Ugor kavimlerine Hunlardan bazı boylar karışmıştır. Karışan bu üç kavim, Hazarlar'ın egemenliğini kabul etmiştir (460).

Eğitim

Macaristan'da eğitim 5-18 yaşları arasında zorunludur.[13]

1276 yılında Veszprém üniversite Péter Csák birlikleri tarafından tahrip edildi ve yeniden inşa edilmedi. Pécs'te bir üniversite 1367 kurulmuştur. Sigismund 1395 yılında Óbuda'da bir üniversite kurmuştur. Universitas Istropolitana, Mattias Corvinus tarafından 1465 yılında Pozsony'de kurulmuştur. Nagyszombat Üniversitesi 1635 yılında kuruldu ve 1777 yılında Buda'ya taşındı ve bugün Eötvös Lorand Üniversitesi olarak hizmet vermektedir. Dünyanın ilk teknik üniversitesi 1735 yılında Selmecbánya'da kuruldu. Onun ardılı Macaristan'daki Miskolc Üniversitesi'dir. Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi (BME) üniversite düzeyi ve yapısı ile dünyadaki en eski teknoloji kurumu olarak kabul edilir. Yasal selefi ise İmparator II. Joseph tarafından 1782 yılında kurulan Institutum Geometrico-Hydrotechnicum'dur.

Bilim ve Teknoloji

Macaristan çok sayıda seçkin bilim adamları yetiştirmiş olup matematik eğitimi ile ünlüdür.

Rubik Küpü, Ernő Rubik tarafından icat edilmiştir.

Kaynaklar

  1. ↑ "The plain facts - History". MTI. 4 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20091204172730/http://english.mti.hu:80/default.asp?menu=6&cat=36. Erişim tarihi: 2008-11-11.
  2. ↑ "East on the Danube: Hungary's Tragic Century". The New York Times. 2003-08-09. 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20081201152852/http://query.nytimes.com:80/gst/fullpage.html?res=9B07E3D91531F93AA3575BC0A9659C8B63&sec=&spon=&pagewanted=2. Erişim tarihi: 2008-11-11.
  3. ↑ "Kosovo’s Actions Hearten a Hungarian Enclave". The New York Times. 2008-04-07. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130615162751/http://www.nytimes.com/2008/04/07/world/europe/07hungarians.html?_r=1. Erişim tarihi: 2008-11-12.
  4. ↑ "Hungary". Encarta. http://encarta.msn.com/encyclopedia_761559741_11/Hungary.html#p68. Erişim tarihi: 2008-11-12.
  5. ↑ World Bank Country Classification, 2007
  6. ↑ "PowerPoint bemutató" (PDF). 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150914211037/http://www.amcham.hu/events/2008/20060326ICEG/Panel%201/Presentation_Retfalvi.pdf. Erişim tarihi: 2008-11-21.
  7. ↑ "Index - Világméretű influenzajárvány jöhet". Index.hu. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130906043144/http://index.hu/tudomany/bulvar081015/. Erişim tarihi: 2008-11-21.
  8. ↑
  9. ↑ "Index - Miért menjünk Magyarországra? Miért menjünk Szlovákiába?". Index.hu. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120523031433/http://index.hu/gazdasag/vilag/szmturizm07/. Erişim tarihi: 2008-11-21.
  10. ↑ http://www.mth.gov.hu/download.php?ctag=download&docID=185
  11. ↑ http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/400bis.pdf
  12. ↑ "Budapest, including the Banks of the Danube, the Buda Castle Quarter and Andrássy Avenue - World Heritage Site - Pictures, info and travel reports". Worldheritagesite.org. 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150908113440/http://www.worldheritagesite.org/sites/budapest.html. Erişim tarihi: 2008-11-21.
  13. ↑ Eurydice. "Compulsory Education in Europe 2013/2014". Avrupa komisyonu. 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150423134923/http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/compulsory_education_EN.pdf. Erişim tarihi: 19 Ekim 2014.

Dış bağlantılar

Avrupa ülkeleri
Egemen devletler
Sınırlı tanınmış
olan devletler
Bağımlı ve
diğer bölgeler
Birleşik Krallık
Danimarka
Finlandiya
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/12/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.