Lazare Carnot
Lazare Nicolas Marguerite Carnot, lakabı Zaferin Hazırlayıcısı (Fransızca: l'organisateur de la victoire) ya da Büyük Carnot (Fransızca: Le grand Carnot), (d. 13 Mayıs 1753, Nolay, Burgonya, Fransa - ö. 2 Ağustos 1823, Magdeburg, Prusya Saksonyası), Fransız Devrimi sırasında birden çok hükümette görev almış bir komutan ve devlet adamı olarak da ün kazanmış matematikçi ve fizikçi. Genel Savunma ve Kamu Güvenliği komiteleri ile Direktuvar'ın (1793-97) önde gelen üyelerinden biri olarak, devrimci silahlı güçlerin seferber edilmesine ve ordu içinde gerekli malzemenin sağlanmasına katkıda bulunmuştur.
Yaşamı
Gençliği ve eğitimi
18 çocuklu bir noter ailesinin sekizinci çocuğuydu. 1770'te, soylu olmayanlara açık Mézières İstihkâm Okulu'na girdi. 1773'te okulu bitirerek teğmen rütbesiyle askeri mühendis olarak orduya katıldı. Çeşitli taşra garnizonlarında subay olarak görev yaptığı dönemde, gittiği yerlerdeki edebiyat çevreleriyle ilişki kurdu. 1780'de ünlü bir edebiyat derneğine girdi, 1784'te askeri mühendis Sébastien Le Prestre de Vauban üzerine yazdığı methiye ile adını duyurdu. 1787'de yöneticiliğini Robespierre'in yaptığı Arras Akademisi'nin üyeliğine seçildi.
Fransız Devrimi
Fransız Devrimi'nden iki yıl sonra, 1791'de Pas-de-Calais'den Yasama Meclisi'ne girdi. Eylül 1792'de de aynı yerden Konvansiyon Meclisi üyeliğine (burada Montagnardlar grubunda yer aldı) seçilen Carnot, özellikle askeri konulardaki konuşmalarıyla dikkat çekti. O ayın sonunda İspanya'dan gelebilecek olası bir saldırıya karşı savunmayı örgütlemek üzere başka iki Konvansiyon üyesiyle birlikte Bayonne'a gönderildi. Ocak 1793'e değin Paris'te bulunmadığı için Kral XVI. Louis'nin yargılanması sırasındaki Konvansiyon görüşmelerine katılmadıysa da kralın idamı yönünde oy kullandı.[1]
Carnot, Savaş Komitesi üyesi olarak Genel Savunma Komitesi'nde görevlendirildi. Bu görevi sırasında Konvansiyon'a çeşitli raporlar hazırladı. 9 Mart 1793'te verdiği rapor sonucunda, 300 bin kişinin orduya yazılmasını sağlamak üzere 82 milletvekili taşradaki yönetim bölgelerine gönderildi; Carnot da Nord ve Pas-de-Calais bölgelerinde görev aldı. Mart sonunda Kuzey Ordusu komutanlığına getirilen Carnot ağustosa değin sürdürdüğü bu görevi sırasında orduyu yeniden düzenledi, disiplini sağladı ve Furnes kentinin alındığı çarpışmada bizzat savaştı.
Konvansiyon 14 Ağustos 1793'te Carnot'yu Kamu Güvenliği Komitesi üyeliğine atadı. Kısa süre sonra, düşmanın Maubeuge'ü kuşattığı sırada Carnot yeniden Kuzey Ordusu komutanlığını üstlendi. 16 Ekim 1793'te kazandığı Wattignies zaferiyle (16 Ekim 1793) kuşatmayı kaldırarak komitedeki görevine döndü. Bundan sonra tüm zamanını Kamu Güvenliği Komitesi'ndeki görevine ayırdı, özellikle askeri taktiklerle ilgilendi. Carnot'nun, savaş hattı oluşturmak yerine stratejik noktalara yoğun saldırılar düzenlemek biçimindeki önerisi sonunda komite tarafından benimsendi. Carnot harekât planlarının hazırlanmasında önemli rol oynadı.
Kamu Güvenliği Komitesi'nde Mayıs 1794'ten sonra Carnot, Robespierre ve Saint-Just arasında anlaşmazlıklar çıktı. Temelde tutucu olan Carnot, Robespierre ile yandaşlarının eşitlikçi politikalarını onaylamıyordu. 17 Temmuz 1794'te Robespierre'i iktidardan uzaklaştıran Thermidor Ayaklanması'nda önemli bir rol oynamamakla birlikte darbeyi destekledi.
Thermidor Ayaklanması'ndan sonra etkinliği giderek azaldı. Birkaç ay daha askeri harekâtları yönlendirmeyi sürdürdü; ama Kamu Güvenliği Komitesi'nin öteki bütün üyeleri gibi Thermidor Ayaklanması'nı düzenleyenlerin eleştiri ve suçlamalarına hedef oldu. Mayıs 1795'te bir milletvekili bütün komite üyelerinin tutuklanmasını istediğinde, bir başka milletvekilinin Carnot için "O zaferin hazırlayıcısıdır" diye bağırması üzerine tutuklanmaktan kurtuldu.
Carnot, 1795-99 arasında Fransa'yı yöneten Direktuvar'a seçildikten sonra eskisine göre daha tutucu bir çizgiye kaydı. Kasım 1795'te Beşler'den biri olarak seçildi. Kuzey bölgesinin sorumlusu oldu, İngiltere ve Avusturya'ya karşı sefer planlarını hazırladı. Siyasal eğilimlerini değişti. Demokrasinin yalnızca düzene ve kurumların saygınlığına bağlı olabileceğini düşündüğünden, François-Noël Babeuf'ün komplosunu bastırdı (1796). Mayıs 1797 seçimlerini kralcılar kazanınca seçim sonuçlarını kabullendi. Paul Barras ve Jean-François Reubell ile arası açıldı. 4 Eylül 1797'de kralcılara karşı yapılan 18-Fructidor darbesinden sonra tutuklanmamak için Almanya'ya kaçmak zorunda kaldı ve Nürnberg'e yerleşti.[2]
Birinci İmparatorluk
9 Kasım 1799'daki darbeyle Napoléon Bonaparte'ın birinci konsül olarak iktidara gelmesinden sonra Carnot Fransa'ya döndü. 1800'de savaş bakanlığına getirildiyse de yeterince yumuşak başlı olmadığından bu görevde fazla kalamayarak birkaç ay sonra istifa etti. 1802'de yasa önerilerini tartışmak için Senato'nun görevlendirdiği Tribunat adlı kurula seçildi. Bu görevi sırasında konsüller yönetiminin otoriter eğilimlerine karşı çıktı, Napoléon'un yaşam boyu konsül olmasını öngören yasaya karşı oy kullandı, Napoléon'un yönetiminde bir imparatorluk kurulmasına cesaretle muhalefet etti. 1807'de kurulun dağılmasına değin Tribunat'daki görevini sürdüren Carnot, bundan sonra siyasi yaşamdan çekildi.
Birinci ve İkinci Restorasyon, Yüz Gün
Müttefik ordularının 1814'te Fransa'yı işgal etmeleri üzerine yeniden göreve çağrıldı, Napoléon tarafından Anvers valiliğine atandı. Bu görevi imparatorluğun çöküşüne değin sürdürdü. XVIII. Louis'nin hükümdarlığı sırasında Restorasyon yönetimini desteklediyse de, 1814'te yayımladığı Mémoire au roi en juillet 1814'da (Temmuz 1814'te Krala Dilekçe (veya Muhtıra)) gericiliğin aşırı uygulamalarını eleştirdi. Bu yapıtıyla yönetimin şimşeklerini üstüne çekti.
Napoléon'un yeniden iktidarı ele geçirmeye çalıştığı Yüz Gün döneminde (13 Mart-8 Temmuz 1815) içişleri bakanlığı yaptı. Napoléon'un Waterloo'da yenilmesinden sonra, onu tahtta kalması için ikna etmeye çalıştıysa da sonuç alamadı. XVIII. Louis'nin yeniden tahta çıkmasıyla birlikte siyasal yaşamı sona eren Carnot Temmuz 1815'te Fransa'dan sürüldü. Ocak 1816'da Varşova'ya, Ağustos 1816'da da Magdeburg'a gitti. Yurtdışında vakur bir yoksulluk içinde yaşadı ve anılarını yazabilmek için gerekli belgeleri topladı. 1823'te Magdeburg'da öldü.
Carnot, Üçüncü Cumhuriyet döneminde (1871-1940) yüceltilerek "Zaferin Hazırlayıcısı" olarak onurlandırıldı. 1889 yılında, torunu Sadi Carnot'nun cumhurbaşkanlığı sırasında külleri Paris'teki Panthéon'a yerleştirildi.
Bilimsel çalışmaları
Carnot'nun bilim alanındaki çalışmaları da çok önemlidir. Daha 1783'te yayımladığı Essai sur les machines en général (Genel Olarak Makineler Üzerine Deneme) adlı yapıtında genel "şok" yasalarını inceledi, Maupertuis ilkesinin uygulanışını belirledi ve işin korunumu yasasını ortaya koydu. Géométrie de position (1803; Konum Geometrisi) adlı yapıtı Carnot'yu, hocası Monge ile birlikte, modern geometrinin kurucuları arasına sokmuştur.[3]