Kırım Halk Cumhuriyeti

Kırım Halk Cumhuriyeti Qırım Halq Cumhuriyeti
← 1917–1918 →
Bayrak
Ulusal marş Ant etkenmen
Başkent	Bahçesaray
Dil(ler)	Kırım Tatarcası
Din	İslâm
Yönetim	Cumhuriyet
Cumhurbaşkanı
- 1917-1918	Numan Çelebicihan
Yüzölçümü
- 1917	26860 km2
Nüfus
- 1917	749800
Yoğunluk	27.9 /km2

Kırım Halk Cumhuriyeti, (Kırım Tatarca: Qırım Halq Cumhuriyeti, Ukraynaca:Кримська Народна Республіка) 26 Aralık 1917 tarihinde Kırım Tatar Millî Kurultayı'nın ilan ettiği cumhuriyettir. 23 Şubat 1918 tarihine kadar, günümüzde Ukrayna sınırları içerisinde kalan Kırım Yarımadası'nda varlığını sürdürmüştür. Başkenti Bahçesaray'dır. Kırım Halk Cumhuriyeti, Rusya İmparatorluğu'nun yıkılışına yol açan 1917 Rusya Devrimi (Ekim Devrimi)'nden sonra çoğu kez görülen devlet kurma girişimlerinden biridir.

Kuruluş

Kırım Halk Cumhuriyeti kurulmadan önce Kırım, Rusya İmparatorluğu içindeki Tavrida Guberniyası'nın bir parçasıdır.

7 Nisan 1917 tarihinde Akmescit'de Bütün Kırım Müslümanları Kongresi toplanmıştır. Bu toplantıya Kırım'ın çeşitli il ve köylerinden 1500 fazla kişi katıldı. Toplantıda en aktif olanlar Vatan Cemiyeti'nden Seyitcelil Hattat, Ablakim İlmiy, Asan Sabri Ayvazov gibi milliyetçilerdir. Toplantıda Kırım Müslümanları Merkezi İcra Komitesi belirlenmiştir. Numan Çelebicihan komitenin başkanı ve Kırım Müftüsü seçilmiş, Cafer Seydamet ise o Rusya Hükümetinin ellerinde olan Vakıf Komisyonu'nın başkanı seçilmiştir. İkisi de o zaman Kırım'da değil, savaştaydılar.

Bu vakitlerde bütün Kırımlıların aklından geçen "Kırım Kırımlılarındır!" fikri aydınlar tarafından söylenmeye başlanmıştır.

Ekim 1917'de İcra Komitesi'nin bir toplantısında Numan Çelebicihan Kırım'ın geleceğinin belirlenmesi Kurultay (Qurultay)'ın toplanmasının mümkün olacağını söylemiş ve bu fikir kabul edilip Kurultay'ın toplanması kararı alınmıştır.^[1]

Kurultay'a 76 milletvekili katılmıştır. Bu milletvekillerinden 24'ü Yalta'dan, 19'u Akmescit'den, 16'sı Kefe'den, 11'i Kezlev'den ve 6'sı Orkapı'dan gelmiştir. Milletvekillerinin aralarında dört kadın: Şefika Gasprinskaya, Anife Bоdaninskaya, İlhan Tohtar, Hatice Avcı da vardır.^[2]

Kırım Halk Cumhuriyeti, her ne kadar Kırım Tatarları'nın oluşturduğu Qurultay'ın girişimleriyle kurulmuş olsa da yarımadada yaşayan tüm etnik kimliklerin eşitliğine dayanmaktaydı. O dönemde nüfusun çoğunluğu Ruslardan oluşmaktaydı (%42). Rusların haricinde yarımadada Ukraynalılar (%11), Ermeniler ve Yunanlar da yaşamaktaydı.

Devlet sembolleri

Kırım Hanlarının Tarak Damgalı mavi bayrağı cumhuriyet bayrağı oldu. Numan Çelebicihan'ın "Ant Etkenmen" şiiri milli marş olarak kabul edildi.

Ordu

Cumhuriyetin Ordusu'nu, Rus İmparatorluğu Ordusu'nun içinde görev yapan Kırım Süvari Alayı ve Kırım Tatar piyade askerleri teşkil etti.

Hükûmet

28 Aralık'ta Kurultay, Cumhuriyet Hükümetini ilan etti. Kurultayda Hükümet Reisi ve Adalet Bakanı - Numan Çelebicihan, Hariciye ve Savunma İşleri Bakanı - Cafer Seydahmet Kırımer, Maarif İşleri Bakanı – Ahmet Özenbaşlı, Maliye ve Vakıf İşleri Bakanı – Seyitcelil Hattat, Diyanet İşleri Bakanı – Ahmet Şükrü seçildiler.

Yıkılış

Ukrayna, Kurultay toplantısına hayırlama mektubunu yollamıştır. Rusya'nın Bolşevik Hükümeti ise Kırım Tatar Kurultayı'nı ve Hükümeti'ni tanımamıştır.

Rusya'da ise İmparatorluk devrilip komünist rejim başlamıştır. Arbiy İhtilal Komitesi, Karadeniz Filosu'nun gemilerini Akyar'dan Kezlev, Yalta, Kefe, Kerç ve diğer şehirlerine yollayıp Cumhuriyet askerleriyle savaşmaya başladı.

16 Ocak'dan Şubat'ın başına kadar Akyar ve Bahçesaray yakınlarında savaş sürdü. Süyren köyünün yakınlarında 40 bin kişilik Bolşevik ordusu ile savaşa giren 3 bin kişilik Kırım Ordusu yenilgiye uğradı. Bunun ardından, Kırım'ı istila eden Bolşevikler, devletin yıkıldığını ilân ettiler. Kırım Halk Cumhuriyeti Hükümeti'nin başkanı Numan Çelebicihan Akyar'da 23 Şubat 1918 tarihinde idam edildi. Böylece tarihteki ilk Kırım Tatar Cumhuriyeti sona ermiş oldu.

Kaynakça