Hurriler

Hurri Devleti
—  Krallık  —
~ MÖ 3. binyıl–~ MÖ 11. yüzyıl
MÖ 14. yüzyıl'da Hurri - Mitanni Devleti'nin sınırları.
Başkent Vaşşuganni
Yönetim Monarşi
 - ~ MÖ 1500 Kirta
 - ~ MÖ 1550 Pilliya
 - ~ MÖ 1350 Tuşratta
Tarihi
 - Mitanni Göçleri ~ MÖ 16. yüzyıl
 -  Kizzuvatna Krallığı ~ MÖ 15. yüzyıl
Günümüzdeki durumu Türkiye Türkiye

Suriye Suriye
Irak Irak
İran İran

Hurriler veya Hurri Devleti, M.Ö. 3. binyıldan itibaren, Sümer, Akkad, Hitit, Ugarit ve Mısır kaynaklarında hakkında bilgiler bulunan, Mezopotamya ve Yukarı Dicle bölgelerinde hüküm süren, konuştukları dil itibariyle (Hurrice) Asya kökenli olduğunu kabul edilen ve M.Ö. 7. yüzyıla kadar varlığını sürdüren devlet.[1]

Hurrilerin Ortaya Çıkışı

Bronz Çağında Hurriler.

Erken Tunç Çağı'na ait Doğu Anadolu'daki kültür yerleşimlerinden olan Karaz Kültürü'nde ve Suriye'de bulunan çanak - çömlek türlerinin Hurrilere ait olduğu kabul edilmektedir.[2] Hurillerle ilgili Akkad dönemi belgelerinden M.Ö. 3. binyılın sonlarında Güneydoğu Anadolu ve Mezopotamya'da yaşadıkları anlaşılmaktadır.[1]. Bir müddet Akad hakimiyetine giren ve Akatça yazı dilini kullanan Hurriler, Akkadlar'ın yıkılmasından sonra bağımsızlığına kavuşmuşlar, bir takım beylikler kurmaya çalışmışlardır. Ancak Sümerler'in Üçüncü Ur Hanedanı zamanıda, Şulgi'nin bölgeye hakim olması sonucu Hurriler bağımsızlığını yeniden yitirmişlerdir. Mari'de bulunan mektuplarda, Hurri kökenli bir topluluk olan Turukkiler'in yiyecek maddeleri yağmaladıkları yazılmıştır.[3] Kayseri yakınlarında bulunan Kültepe'de bulunan çivi yazılı belgelerde çok sayıda Hurrice belgeye rastlanmıştır. Bu belgelerde Hurrice sözcükler bulunması, bu dönemde Hurrilerin Orta Anadolu'ya kadar etkisini sürdürdüğünü göstermektedir. [4] [5] [6] Babil kaynaklarında, Hitit Kralı I. Murşili'nin, Babil seferinin dönüşünde Hurriler ile savaştığı yazmaktadır. [7]

Artan nüfusun bir sonucu olarak M.Ö. 2500'lerde bölgedeki otlakların yetersiz kalması nedeniyle güney yönünde yayılma göstermişlerdir. Bu göçler iki ana hat üzerinden, Urmiye Gölü çevresinden Mezopotamya ve Elazığ - Malatya üzerinden Kuzey Suriye ve Filistin'e olmuştur.[8]

Mitanni Göçleri ve Hititlerle Mücadele

Tuşrutta'nın, 3. Amenhotep'e gönderdiği tablet mektup.

Mitannilerin M.Ö. 16. yüzyılda Doğu Anadolu, Güney Doğu Anadolu ve Kuzey Suriye'ye olan göçleri vardır. Bu göçler Hurrilerin yaşadıkları yerlere olduğundan, Hurriler batıya doğru kaymışlardır. Bu kaymalar sonucu Hititler ile mücadeleler başlamıştır. Bazı Hurri kabileleri ise Mitanni egemenliğini kabul ederek onların yeni bir devlet kurmalarına yardım etmiştir. Mitannilerin ikinci göçü ile birlikte, yine batıya kayma olmuş ve Hurriler Hitit denetimindeki Çukurova bölgesini ele geçirerek burada Kizzuvatna Devleti'ni kurmuşlardır. I. Murşili'nin ölümünden sonra Hititler uzun süren bir taht kavgasına başlamışlardır. Bu durumdan yararlanan Hurriler Hattuşaş'a kadar ilerlemiştir. Burada kraliçe ve çocuklarını esir almışlardır. Hitit Kralı I. Zidanta zamanında Hititler bu devleti tanımış ve kral Pilliya ile barış anlaşması yapmıştır. [9][10]

Hurri - Mitanni Devleti

Mitanniler, Kizzuvatna dışında yaşayan Hurrilerin önemli bir kısmını hakimiyeti altına alarak, toprakları bugünkü Kerkük bölgesinden Akdeniz'e kadar uzanan bir devlet kurmuşlardı. Türkiye - Suriye sınırına yakın bir yerde Resulayn civarında olduğu kabul edilen Vaşşuganni şehrini başkent yapmışlardı.[1] Hurri - Mitanni Devleti'nin nüfusunun çoğunluğunu Hurriler oluşturmaktaydı. Devlet soyluları Hurrice isimler kullanmaktaydı. Mitani kralı Tuşratta'nın Mısır firavununa gönderilen ve Amarna'da bulunan mektupların çivi yazısı kullanılarak Hurrice yazılması, Tuşratta'nın Akatça yazılmış diğer mektuplarda, karşılığı bilinmeyen kelimeler için Hurrice kullanılması ve Tuşratta'nın bazen kendinen Hurri Kralı olarak bahsetmesi Mitanni Devleti'nin resmi dilinin Hurrice olduğunu göstermektedir.[11] Ayrıca, Mısırlarla yapılan yazışmalarda, Hurri - Mitanni Devleti'nin Hititler'e karşı başarılar kazanıldığı öğrenilmektedir.[12]

Louvre Aslanı ve bilinen ilk Hurrice Tablet

Devletin Yıkılışı

Hititler'in tahtına I. Şuppiluliuma'nın gelmesiyle Hititler bölgede yeniden güçlenmeye başlamışlardır. Şuppiluliuma ilk önce Kizzuvatna Devleti'ni bir anlaşmayla Hititler'e bağlamış, daha sonra Vaşşuganni üzerine bir sefer yaparak Hurri - Mitanni Devleti'ne son vermiştir. Fakat Şuppiluliuma'nın ölümünden sonra bölgede Hitit egemenliği azalmış ve Hurri - Mitanni devleti kendini toparlamıştır. Devletin varlığı Asur kralı I. Tukulti-Ninurta dönemine (MÖ 1244 - 1208 [13]) kadar sürmüştür.[12]

Hurri Dili

Hurrice, Hint-Avrupa ve Sami dilleri benzememektedir. Ayrıca eklerden oluşan Hattice’den de farklıdır. Hurrice’nin başlıca özelliği kelimelerin arkasına eklenen eklerle oluşturulması iken bilinen hiçbir sondan eklemeli dile benzememektedir. [14] [15] [16]

Hurrice, göçler sonucu oluşan Mitanni Devleti ve Hititler tarafından benimsenmiş, günlük yaşamdan kralların aldığı ünvanlara kadar kullanmışlardır.[3]

Ayrıca Bakınız

Dış Bağlantılar

Kaynakça

  1. 1 2 3 Adil Alpman (1982). "Hurriler". Tarih Araştırmaları Dergisi (Ankara Üniversitesi) 14 (25): 283 - 313. ISSN 1015-1826. http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=18&sayi_id=833. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  2. ↑ Erzen, Afif (1988). Çavuştepe I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN 9751600294. https://books.google.com.tr/books?id=F5LFMgEACAAJ&dq=%C3%87avu%C5%9Ftepe+I&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiRgqjD5_fJAhWLXCwKHf2LC9UQ6AEIGzAA. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  3. 1 2 Ünal, Ahmet (2002). Hititler devrinde Anadolu 1 Cilt. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. s. 90 - 91. ISBN 9789756561126. https://books.google.com.tr/books?id=inmrSQAACAAJ&dq=Hititler+Devrinde+Anadolu&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiT2s716_fJAhXK2ywKHfIBCdUQ6AEIGjAA. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  4. ↑ Balkan, Kemal (1957) (İngilizce). MLetter of King Anum-Hirbi of Mama to King Warshama of Kanish. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ASIN B0007JMK8E. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=l8BiAAAAMAAJ&dq=Letter+of+King+Anum-hirbi+of+Mama+to+King+Warshama+of+Kanish&focus=searchwithinvolume&q=Hurrian.
  5. ↑ Orlin, Lois Lawrence (2007) (İngilizce). Life and Thought in the Ancient Near East. University of Michigan Press. ISBN 9780472099924. https://books.google.com.tr/books?id=f6QWIxP-iscC&printsec=frontcover&dq=Life+and+Thought+in+the+Ancient+Near+East&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjjt8iHvevJAhUkvnIKHR-GCfIQ6AEIGzAA#v=snippet&q=Hurrian%20Language&f=false.
  6. ↑ Burney, Charles (2004) (İngilizce). Historical Dictionary of the Hittites. Toronto: Scarecrow Press. s. 63. ISBN 9780810849365. https://books.google.com.tr/books?id=azPl5Jzv930C&printsec=frontcover&dq=Historical+Dictionary+of+the+Hittites&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwinot6gvuvJAhXL8HIKHbyGCJ0Q6AEIGzAA#v=onepage&q=Mama&f=false.
  7. ↑ Glassner, Jean-Jacques; Benjamin R. Foster (2004) (İngilizce). Mesopotamian Chronicles. Boston: Brill. ISBN 9789004130845. https://books.google.com.tr/books?id=5gUNVtrlr28C&printsec=frontcover&dq=Jean-Jacques+Glassner&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiG1qvb7vfJAhXDDywKHY3wBgUQ6AEIJDAB#v=onepage&q&f=false. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  8. ↑ Veli Ünsal (2008). "M.Ö. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1 (3): 402-403. ISSN 1307-9581. http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi3/sayi3_pdf/unsal_veli.pdf. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  9. ↑ Götze, Albrecht (1980) (İngilizce). Kizzuwatna and the problem of Hittite geography. London: Ams Pr Inc. ISBN 0-404-60322-X. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=1YdhAAAAMAAJ&dq=Kizzuwatna+And+Problem+Of+Hittite+Geography&focus=searchwithinvolume&q=Hurrian. Erişim tarihi: Aralık 2015.
  10. ↑ Memiş, Ekrem (2011). Eskiçağ Türkiye Tarihi. Bursa: Ekin Yayınları. s. 102. ISBN 9786053271819. http://www.ekinyayinevi.com/tr/urun/kitap-tarih-ekin-basim-yayin-eskicag-turkiye-tarihi-ekrem-memis. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  11. ↑ Bülbül, Cemil (2012). Eski Yakındoğu Tarihinde Alalah. Ankara: Altınpost Yayıncılık. s. 85. ISBN 6054715589. http://www.kitapyurdu.com/kitap/eski-yakindogu-tarihinde-alalah/295395.html. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  12. 1 2 Bahar, Hasan (2014). Eskiçağ Uygarlıkları. Konya: Kömen Yayınları. s. 200. ISBN 9789756527627. https://books.google.com.tr/books?id=l6sUmwEACAAJ&dq=Eski%C3%A7a%C4%9F+Uygarl%C4%B1klar%C4%B1&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj60dje_vfJAhVGhywKHWEQBeQQ6AEIIzAA. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  13. ↑ Drews, Robert (1995) (İngilizce). The End of the Bronz Age. New Jersey: Princeton University Press. s. 17. ISBN 9780691025919. https://books.google.com.tr/books?id=bFpK6aXEWN8C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  14. ↑ Woodard, Roger D. (2008) (İngilizce). The Ancient Languages of Asia Minor. Cambridge University Press. ISBN 9780521684965. https://books.google.com.tr/books?id=J-f_jwCgmeUC&printsec=frontcover&dq=The+Ancient+Languages+of+Asia+Minor&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=snippet&q=Hurrian%20Lang&f=false.
  15. ↑ Kuhrt, Amélie (1995) (İngilizce). The Ancient Near East, C. 3000-330 BC. Routledge Publishing. ISBN 9780415167635. https://books.google.com.tr/books?id=V_sfMzRPTgoC&printsec=frontcover&dq=The+Ancient+Near+East,+C.+3000-330+BC&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj7j7v4t-vJAhWDVHIKHQsUBHgQ6AEIGzAA#v=onepage&q=Hurrian%20Language&f=false.
  16. ↑ Rosen, Arlene Miller (2007) (İngilizce). Civilizing Climate: Social Responses to Climate Change in the Ancient Near East. , Rowman Altamira Press. s. 44-51. ISBN 9780759104945. https://books.google.com.tr/books?id=GfVlnPhS6dwC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false.
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/18/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.