Hocalı Katliamı

Koordinatlar: 39°54′40″K 46°47′21″D / 39.91111°K 46.78917°D / 39.91111; 46.78917

Hocalı Katliamı
Karabağ Savaşı'nın parçası

Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan Hocalı Katliamı Anıtı.
Bölge Hocalı, Azerbaycan
Tarih 25-26 Şubat 1992
Saldırı türü Katliam
Ölü 161+ (İnsan Hakları İzleme Örgütü, 1993 raporu)[1]
200+ (İHİÖ, 1994 raporu)[2]
485 (Azerbaycan parlamentosu)[3]
613 (Azerbaycan hükûmeti)
İşleyen Düzensiz Ermeni kuvvetleri
Rus 366. Motorize Piyade Alayı

Hocalı Katliamı (Azerice: Xocalı soyqırımı), Karabağ Savaşı sırasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan'a bağlı kuvvetler tarafından toplu şekilde öldürülmesi olayıdır.

"Memorial" İnsan Hakları Savunma Merkezi[4], İnsan Hakları İzleme Örgütü[5], The New York Times gazetesi[6] ve Time dergisine[7] göre katliam, Ermenistan'ın[8] ve 366. Motorize Piyade Alayı'nın[9] desteğindeki Ermeni güçleri[10] tarafından gerçekleştirilmiştir.[11] Ayrıca, Karabağ Savaşında Ermeni kuvvetlere komutanlık yapmış bugünkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan[12] ve Markar Melkonyan'ın aktardığına göre kardeşi Monte Melkonyan[13], katliamın Ermeni güçler tarafından yapılan bir intikam olduğunu açıklamıştır.[12][13]

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamı'nı Dağlık Karabağ'ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliamı olarak nitelendirmiştir.[5][14]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî açıklamasına göre saldırıda 106'sı kadın, 83'ü çocuk olmak üzere toplam 613 Azerbaycanlı hayatını kaybetmiştir.[15]

Arka plan

Dağlık Karabağ bölgesinin en önemli tepelerinden birisinde olan Hocalı kasabası Ermeni güçleri için önemli bir askerî hedef niteliği taşımaktaydı.[13]. Kasaba Hankendi'yle Ağdam'ı bağlayan yolun üzerinde bulunup bölgenin tek havalimanı için üs konumundaydı. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün raporuna göre Hocalı kasabası Hankendi'yi top ateşine tutan Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından üs olarak kullanıldığı için Ermeni kuvvetler tarafından top ateşine tutulmaktaydı.[16]

Aralık 1991'de[16] Hankendi çevresinde yerleşen ve Azerilerin yaşadığı Kerkicahan kasabasının alınmasından sonra, Hocalı kasabası tamamen Ermeni ablukasında kaldı. 30 Ekim'den itibaren karayoluyla ulaşım kapanmış ve tek ulaşım vasıtası olarak helikopter kalmıştı. 20 Kasım 1991'de Hocavend semalarında Mi-8 helikopterin Ermeni kuvvetler tarafından vurulması ve sonuçda birkaç Azerbaycan devlet resmileri, Rus ve Kazak gözlemciler dahil 20 kişinin ölümünden[17] sonra, hava ulaşımı da kesilmişti. İşgalden önce 1991-1992 kış aylarında Hocalı sürekli olarak bombalanmıştır.[16] Hocalıdan çıkmış mültecilerin İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne söylediklerine göre, bazı durumlarda bombardımanlar açıkca sivil hedeflere karşı yönlendirilmiştir.[16] Saldırı öncesi, birkaç aydır kasaba elektrik ve gazdan yoksundu.[18]

936 km2'lik alana sahip, savaştan önce 2.605 aileden ibaret 11.356 kişinin yaşadığı Hocalı kasabası 26 Şubat 1992 tarihinde yağmaya maruz kalmış ve kasaba tamamen yok edilmiştir. Uzun süre cesetlerin alınması bile mümkün olmadı[19]. Kasaba Alef Hacıyev komutasındaki yaklaşık 160 hafif silahlı kişiden oluşan Özel Polis Gücü (OMON) birlikleri tarafından savunulmaktaydı.[12] İlaveten 200 kişilik savunma kuvveti mevcuttu.[16]

Katliam

Hocalı Katliamı'nda hayatını kaybeden üç yaşındaki Gülmire Mehdiyeva ile beş yaşındaki başka bir kız çocuğunun Bakü'deki mezarları.

Ermeni güçleri 1992 yılının 25 Şubatı 26 Şubat'ta bağlayan gecede bölgedeki 366. Alayın da desteği ile önce giriş ve çıkışını kapadığı Hocalı kasabasında, Azeri resmî kaynaklarına göre, 83 çocuk, 106 kadın ve 70'den fazla yaşlı dahil olmak üzere toplam 613 sakin öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1275 kişi ise rehin alınmış ve 150 kişi ise kaybolmuştur. Cesetler üzerinde yapılan incelemelerde cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. Hamile kadınlar ve çocukların da maruz kaldığı tespit edilmiştir.[20]

Eski ASALA eylemcilerinden Monte Melkonyan, Hocalı'ya yakın bölgede Ermeni askeri birliklere komutanlık yapmış ve katliamdan bir gün sonra Hocalı çevresinde gördüklerini günlüğünde anlatmıştır. Melkonyan'ın ölümünden sonra, Markar Melkonyan kardeşinin günlüğünü Benim Kadeşimin Yolu (My Brother's Road) başlığıyla ABD'de çıkardığı kitapta Hocalı Katliamı'nı şöyle tasvir ediyor [13]:

Bir gece önce akşam 11 civarında, 2.000 Ermeni savaşçısı, Hocalı'nın üç tarafındaki yüksekliklerden ilerleyerek, kasaba sakinlerini doğudakı açılışa doğru sıkıştırmışlar. 26 Şubat sabahına kadar mülteciler Dağlık Karabağ'ın doğu yüksekliklerine ulaşmış ve aşağıdaki Azeri kenti olan Ağdam'a doğru inmeye başlamışlar. Buradaki tepeciklerde yerleşen sivilleri güvenli arazide takip eden Dağlık Karabağ askerleri onlara ulaşmışlar. Mülteci kadın Reise Aslanova İnsan Hakları İzleme Örgütüne verdiği açıklamada "Onlar sürekli ateş ediyorlardı" diye konuşmuştu. Arabo'nun savaşçıları daha sonra uzun zaman kalçalarında taşıdıkları bıçakları kınlarından çıkartarak bıçaklamaya başlamışlar.

Şu anda yalnız kuru çimenden esen rüzgarın sesi ıslık çalıyordu, ve ceset kokusunu uçurması için bu rüzgar henüz erkendi.

Monte üzerinde kadınların ve çocukların kırılmış kuklalar gibi saçıldığı çimene eğilerek "Disiplin yok" diye fısıldadı. O bu günün önemini anlıyordu: bu gün Sumgayıt Pogromunun dördüncü yıldönümüne yaklaşıyordu. Hocalı stratejik bir amaç olmasından başka aynı zamanda bir öç alma eylemiydi.

Bugünkü Ermenistan cumhurbaşkanı ve savaş süresinde Karabağ'da Ermeni güçlerine kumandanlık yapmış Serj Sarkisyan'ın İngiliz araştırmacısı ve yazarı Thomas De Waal'a söylediklerine göre [12]:

Hocalıdan önce, Azerbaycanlılar bizim şaka yaptığımızı sanıyordu, Ermenilerin sivil topluma karşı el kaldırmayacaklarını sanıyorlardı. Biz bunu (stereotipi) kırmayı başardık. Ve olay işte bu. Ayni zamanda o delikanlıların arasında Bakü'den ve Sumgayıt'tan kaçanlarında olmasını anlamalıyız.

Ermenistan Maslahatgüzar'ı Movses Abelyan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na Ermenistan Dış İşleri Bakanlığı tarafından takdim ettiği mektupda, Azerbaycan'ın olayı "utanmazcasına kullandığını" söylemiştir. Abelyan, eski Azerbaycan cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov'un Çek gazeteci Dana Mazalova ile yaptığı ve 2 Nisan 1992'de Rusya'nın Nezavisimaya Gazeta gazetesinde yayımlanan röportaja dayanarak, sivillerin kaçışını kolaylaştırmak amacıyla Karabağ'daki Ermenilerin açmış olduğu dağ geçidinden yerli halkın kaçışının Azerbaycan Halk Cephesi militanları tarafından önlendiğini savunmuştur.[21]. Ayrıca Abelyan, Ermenilerin Azeri sivillere beyaz bayrak ile kasabayı terketme çağrısında bulunduğunu söyleyen bir Azeri kadınının sözünden alıntı yapan İnsan Hakları İzleme Örgütü Helsinki Watch bölümünün Eylül 1992 raporuna dayanarak, gerçekten Azeri militanlarının kaçmaya çalışanları vurduğunu yazmıştır.[21]

Daha sonraki röportajlarda Mutallibov, Ermenileri kendi sözlerini bariz şekilde yanlış yorumlaması gerekçesiyle suçlamış ve sadece, "Azerbaycan Halk Cephesi Hocalı katliamının sonuçlarını kendi siyasi çıkarlarına kullandı" diye söylediğini vurgulamıştır.[22]

İlaveten, İnsan Hakları İzleme Örgütü İcra Direktörü, sivil ölümlere Karabağ Ermeni güçlerinin doğrudan sorumlu olduğunu, hem kendi raporu hem de Memorial'ın raporunun Azeri güçlerin sivillerin kaçışını engellediğine ve sivillere ateş açtığına dair argümanı destekleyen herhangi delilin içermediğini ifade etmiştir.[19]

Uluslararası tepki

İnsan Hakları İzleme Örgütü olayı Dağlık Karabağ Savaşı içerisinde yapılan en büyük katliam olarak nitelemiştir.[5]. Azerbaycan Parlamentosu 1994'te Hocalı'da yaşanan katliamı "soykırım" olduğunu ilan etti.[23]

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi'nin 31 üyesi (12 Türkiye, 8 Azerbaycan, 3 Birleşik Krallık, 2 Arnavutluk, 1 Bulgaristan, 1 Lüksemburg, 1 Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, 1 Makedonya Cumhuriyeti, 1 Norveç, 1 Polonya) tarafından imzalanan, Ermeniler tüm Hocalıları öldürdüler ve tüm şehri harap ettiler ifadesinin de yer alan ve 19. yüzyılın başlarından beri Ermenistan tarafından Azerilere karşı işlenen soykırım olarak tanınmaya adım atılması gerektiğini bütün parlamento üyelere söyleyen 324 nolu bildiri yayımladı.[24].

2009 Şubat'ında Kaliforniya Eyalet Alt Senatosu'nun üyesi Felipe Fuentes, Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e yazdığı mektupda Hocalı olaylarını Azeri katliamı şeklinde nitelendirerek, kurbanların ailelerine başsağlığını sunmuştur.[25]

Cumhuriyet Senatosu (Meksika), 2011'de Hocalı olaylarını soykırım olarak tanımıştır.[26][27]

Soykırım olarak tanımlayan ülke ve kuruluşlar

Katliam olarak tanımlayan ABD eyaletleri

Katliam olarak tanımlayan ABD eyaletleri
Hocalı'yı anma etkinliği. (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, Türkiye)

İsim

Olay Azerbaycan tarafından "Xocalı soyqırımı" (Hocalı soykırımı), "Xocalı faciəsi" (Hocalı faciası) şeklinde adlandırılırken Ermenistan tarafından Hocalı hadisesi gibi terimlerle ifade edilir.[21]. Dünyanın çeşitli dillerinde ve ülkelerinde de Hocalı katliamı benzeri ifadeler kullanılır.

Anıtlar

Bu maddenin bölümün daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir.
Daha fazla bilgi için tartışma sayfasına bakınız.

Yurt dışında Hocalı Katliamı anısına anıtlar inşaa edilmeye başlandı.

Bu anıtların ilki Hollanda'nın başkenti Lahey (Den Haag), kentinde dikildi.[63]

Türkiye'de ilk Hocalı Katliamı anısına anıt başkent Ankara'nın Keçiören belediyesi tarafından 2005 yılında dikildi.[64]

2008 yılında Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.[65]

2009 yılında Ankara ili'nin Beypazarı ilçe merkezinde Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.[66]

2011 yılında 26 Subat Hocalı katliamı yıldönümünde Isparta Belediye Başkanı Yusuf Ziya Günaydın, Dağlık Karabağ ve Hocalı’daki katliamı unutturmamak için Isparta’da Hocalı Katliamı anısına anıt inşa etme kararı aldı.[67]

2011 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara ili'nin Kızılcahamam ilçe merkezinde, Kızılcahamam Belediyesi tarafından Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edilme kararı alındı.[68]

2012 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara'da Keçiören belediyesi, Hocalı şehitleri anısına Azerbaycan Parkı içerisinde yapılacak Soykırım Anıtı'nın temelini attı.[69]

2012 yılında 24 Şubatta Bosna-Hersek'ın başkenti Saraybosna'da Hocalı Katliamı anısına anıtın açılışı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in kızı Haydar Aliyev Vakfı Başkan Yardımcısı Leyla Aliyeva tarafından yapıldı.[70]

2012 Ağustosunda Meksika başkentinde "Hocalı Soykırımı Anıtı"nın açılışı yapıldı.[71][72][73]

2012 Kasımında Türkiye'nin Kocaeli ilindde "Hocalı Soykırımı Müzesi"nin açılışı yapıldı. Türkiye Azerbaycan Dernekleri Federasyonu tarafından yapılan müze İzmit'te Azerbaycan Kültür Evinde bulunur.[74]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ "Human Rights Watch World Report 1993 – The Former Soviet Union" (İngilizce). Hrw.org. 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150622235151/http://www.hrw.org:80/reports/1993/WR93/Hsw-07.htm. Erişim tarihi: 28 Nisan 2014.
  2. ↑ Human Rights Watch/Helsinki (1994) (İngilizce). Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. New York: İnsan Hakları İzleme Örgütü. s. 6. ISBN 1-56432-142-8. http://www.hrw.org/reports/pdfs/a/azerbjn/azerbaij94d.pdf. Erişim tarihi: 12 Mart 2014.
  3. ↑ de Waal, Thomas (2004) (İngilizce). Black garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war. ABC-CLIO. s. 172–173. ISBN 0-8147-1945-7. http://books.google.com/books?id=pletup86PMQC&pg=PA172.
  4. ↑ "Доклад правозащитного центра «Мемориал» о массовых нарушениях прав человека, связанных с занятием населенного пункта Ходжалы в ночь с 25 на 26 февраля 1992 г. вооруженными формированиями" (Rusca). Moskova: Memorial İnsan Hakları Savunma Merkezi. 1992. 22 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140622134115/http://www.memo.ru/hr/hotpoints/karabah/Hojaly/index.htm.
  5. 1 2 3 Panico, Christopher; Rone, Jemera (1994) (İngiliz). Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh. Human Rights Watch/Helsinki. s. 6. ISBN 1-56432-142-8, ISBN 978-1-56432-142-8. http://books.google.com/books?id=4ipKwifQaNIC&pg=PA6. "...the largest massacre to date in the conflict..."
  6. ↑ "Massacre by Armenians Being Reported" (İngilizce). New York: New York Times. 3 Mart 1992. 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070311133234/http://select.nytimes.com:80/gst/abstract.html?res=F10611FF3C5D0C708CDDAA0894DA494D81.
  7. ↑ Smolowe, Jill; Zarakhovich, Yuri (16 Mart 1992). "Tragedy Massacre in Khojaly" (İngilizce). Moskova: Times. 28 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20050228104647/http://www.time.com:80/time/archive/preview/0,10987,975096,00.html.
  8. ↑ Ambrosio, Thomas (2001) (İngiliz). Irredentism: Ethnic Conflict and International Politics. Greenwood Publishing Group. s. 150. ISBN 0-275-97260-7, ISBN 978-0-275-97260-8. http://books.google.com/books?id=KT4GTF4aOSAC&pg=PA150. "Convincing evidence points also to the direct engagement of Armenian (from the Republic of Armenia) armed forces in the fighting, and to their continued regular stationing in Karabagh"
  9. ↑ TRT resmi genelağı
  10. ↑ Cohen, Roberta (1998) (İngiliz). The forsaken people. Brookings Institution Press. s. 260. ISBN 0-8157-1514-5, ISBN 978-0-8157-1514-6. http://books.google.com/books?id=NUJfmOZQipkC&pg=PA260. "Following the independence of Armenia and Azerbaijan, the Armenians of Nagorno-Karabakh proclaimed the "Republic of Nagorno-Karabakh" on January 6, 1992. Although Armenia continued to support Nagorno-Karabakh economically and militarily, it did not recognize it as a separate republic, and neither did anyone else. Nevertheless, Armenia has continued to provide massive support for Nagorno-Karabakh. The was has become a content between Azerbaijan and "Armenian forces". The latter is deliberately ambiguous term, including as it does Armenians and supplies from Nagorno-Karabakh, from other parts of Azerbaijan, from Armenia proper, and from the Armenian diaspora."
  11. ↑ Cornell, Svante (2001) (İngiliz). Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Routledge. s. 95. ISBN 0-7007-1162-7, ISBN 978-0-7007-1162-8. http://books.google.com/books?id=ff2zOZYaZx0C&pg=PA95.
  12. 1 2 3 4 De Waal, Thomas (2004) (İngiliz). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War. New York University Press. ISBN 0-8147-1945-7.
  13. 1 2 3 4 Melkonian, Markar (2005) (İngiliz). My Brother's Road: An American's Fateful Journey to Armenia. New York: I. B. Tauris. s. 213. ISBN 1-85043-635-5. http://books.google.com/books?id=6-RtAAAAMAAJ.
  14. ↑ United States Congress, House Committee on International Relations (2006) (İngiliz). Multiple resolutions: markup before the Committee on International Relations, House of Representatives, 109th Congress. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. s. 89. http://books.google.com/books?id=meg3AAAAIAAJ. "Human Rights Watch called the tragedy at the time the largest massacre to date in the conflict"
  15. ↑ "Letter from the Chargé d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Azerbaijan to the UN Office at Geneva to the UNHCR" (İngilizce). United Nations High Commissioner on Human Rights (UNHCR). 23 Nisan 2002. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130528130122/http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0/7c3561e40d2d3d07c1256bae00447b7f?Opendocument.
  16. 1 2 3 4 5 Denber, Rachel; Goldman, Robert (1992) (İngiliz). Bloodshed in the Caucasus: Escalation of the Armed Conflict in Nagorno Karabakh. Human Rights Watch/Helsinki. s. 20-21, 27, 32. ISBN 1-56432-081-2, ISBN 978-1-56432-081-0. http://books.google.com/books?id=ywAU3VomIpkC&pg=PA27.
  17. ↑ Croissant, Michael (1998) (İngiliz). The Armenia-Azerbaijan conflict. Greenwood Publishing. s. 45. ISBN 0-275-96241-5, ISBN 978-0-275-96241-8. http://books.google.com/books?id=ZeP7OZZswtcC&pg=PA45.
  18. ↑ Pope, Hugh (2006) (İngiliz). Sons of the conquerors: the rise of the Turkic world. New York: The Overlook Press. s. 59. ISBN 1-58567-804-X. http://www.amazon.com/Sons-Conquerors-Rise-Turkic-World/dp/158567804X/ref=sr_1_1?ie=UTF8&s=books&qid=1243180072&sr=1-1.
  19. 1 2 "Letter from the Executive Director of Human Rights Watch to the Minister of Foreign Affairs of Armenia" (İngilizce). Human Rights Watch. 23 Mart 1997. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080906155003/http://hrw.org/english/docs/1997/03/24/azerba16933.htm.
  20. ↑ "Hocalı Katliamının 13. Yıldönümü" (Türkçe). Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi. 25 Şubat 2005. http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?kat1=4&ID=429.
  21. 1 2 3 "Letter from the Charge' d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Armenia to the United Nations to the Secretary-General" (İngilizce). United Nations General Assembly. 3 Mart 1997. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151105182314/http://www.un.org/documents/ga/docs/52/plenary/a52-85.htm.
  22. ↑ "Только армянская подлость может позволить обвинить самих азербайджанцев в организации геноцида в Ходжалы: Экс-президент Азербайджана" (Rusca). Turan Haber Ajansı / Regnum. 26 Şubat 2004. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150427010211/http://www.regnum.ru/news/223355.html.
  23. 1 2 "Xocalı soyqırımının 15 illiyi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Bəyanatı" (Azerice). Azerbaycan Milli Meclisi. 3 Mart 1997. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150315000145/http://meclis.gov.az/?/az/statement/view/25/.
  24. ↑ "Recognition of the genocide perpetrated against the Azeri population by the Armenians, Written Declaration No. 324, Doc. 9066, 2nd edition" (İngilizce). Parliamentary Assembly of the Council of Europe. 14 Mayıs 2001. 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120514014356/http://assembly.coe.int/documents/workingdocs/doc01/edoc9066.htm. "Demecin başında This written declaration commits only the members who have signed it. yazısı yer almaktadır>;"
  25. ↑ "California State Assembly member offers condolence to Azerbaijan on Khojali Genocide" (İngilizce). Trend Haber Ajansı. 24 Şubat 2009. http://news-en.trend.az/karabakh/1430235.html.
  26. 1 2 Meksika Hocalı katliamını kınadı Sabah, Erişim tarihi: 29.12.2011
  27. 1 2 Mexican Senate recognizes Azeris’ massacre as genocide AzerNews, Erişim tarihi: 29.12.2011
  28. ↑ http://az.apa.az/xeber_Pakistan_Senatinin_Xarici_Elaqeler__249742.html
  29. ↑ http://www.anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=136909
  30. ↑ http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=148384
  31. ↑ http://aktifhaber.com/cek-cumhuriyetinden-hocali-destegi-738303h.htm
  32. ↑ http://news.az/articles/politics/77182
  33. ↑ http://www.mansettv.com/haber/hocali-soykirimini-bir-ulke-daha-tanidi-26363.html
  34. ↑ http://www.haber7.com/haber/20120201/Hocali-katliami-soykirim-olarak-tanindi.php
  35. ↑ http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=255067
  36. ↑ Sudan parlamenti Xocalı soyqırımının tanınması haqqında qərar qəbul edib
  37. ↑ http://www.turkishnews.com/en/content/2010/04/28/massachusetts-state-of-the-united-states-recognizes-khojaly-tragedy-as-a-massacre/
  38. ↑ http://www.capitol.state.tx.us/BillLookup/History.aspx?LegSess=82R&Bill=HR535
  39. ↑ http://nice.az/maraq/12864-texas-tat-xocal-soyqrmn-tand.html
  40. ↑ http://www.njleg.state.nj.us/2010/Bills/AR/144_I1.PDF
  41. ↑ https://docs.google.com/a/azeris.com/viewer?a=v&q=cache:0nzIzSWZCxgJ:ftp://www.njleg.state.nj.us/20122013/AR/24_I1.DOC+&hl=en&pid=bl&srcid=ADGEESiOYuYeQ1VmDI2SUis6feHhIu6FQwSriF5hfoqbMShsocVy6gk7YoGlvGDPNbL_-7uc3AX1MaBzGxgYNt1QEJD1xy29Fu1MJ5i22VG7RjbN61WGD7BOtvxknVWclGXmyBU1QgXV&sig=AHIEtbTOlgdcAo6HjA3QJ5XeAcRTG3uAfA&pli=1
  42. ↑ http://www.news.az/articles/politics/55409
  43. ↑ http://www.legis.ga.gov/Legislation/20112012/122837.pdf
  44. ↑ http://az.trend.az/news/karabakh/1997595.html
  45. ↑ http://files.preslib.az/projects/khojali/enkhojali/gl5.pdf
  46. ↑ http://www.news.az/articles/politics/75855
  47. ↑ http://www.1news.az/politics/karabakh/20130130053903690.html
  48. ↑ http://www.nmlegis.gov/Sessions/13%20Regular/memorials/senate/SM019.html
  49. ↑ http://en.trend.az/news/karabakh/2117928.html
  50. ↑ http://www.arkansashouse.org/bill/2013R/HR1004
  51. 1 2 http://www.capitol.tn.gov/Bills/108/Bill/HR0048.pdf
  52. ↑ http://www.azernews.az/azerbaijan/50582.html
  53. 1 2 http://www.cga.ct.gov/2013/trn/H/2013HTR00416-R00-TRN.htm
  54. 1 2 http://en.apa.az/news_one_more_us_state_recognizes_khojaly_gen_192550.html
  55. ↑ http://azr.hazaraazeri.com/2013/03/19/5134.tahsn
  56. ↑ http://www.amerikaninsesi.org/content/tennessee-pennsylvania-khojaly/1624629.html
  57. ↑ http://www.legis.state.pa.us/CFDOCS/Legis/PN/Public/btCheck.cfm?txtType=PDF&sessYr=2013&sessInd=0&billBody=H&billTyp=R&billNbr=0171&pn=1199
  58. ↑ http://bizimyolinfo.com/?sehife=1&xeber=8396
  59. ↑ http://www.legis.state.wv.us/Bill_Text_HTML/2013_SESSIONS/RS/Bills/hcr104%20intr.htm
  60. ↑ http://www.aze.az/news_shtat_ssha_priznal_95759.html
  61. ↑ http://www.turkishny.com/headline-news/2-headline-news/174320-arizona-ve-pennsylvania-eyalet-kongreleri-hocali-tasarilari-gecirdi#.VPx3LnysUtc
  62. ↑ http://www.abdpost.com/utah-da-hocali-katliamini-tanidi/2036/
  63. ↑ Home Monument to Khojaly victims to open in Hague
  64. ↑ Hocalı katliamı Hocalı Anıtı'nda anıldı - Star Gazetesi Kıbrıs
  65. ↑ Macarıstanda Xocalı faciesi qurbanlarının xatiresine abide ucaldılacaq (Azerice)
  66. ↑ Monument in memory of Khojaly victims to be erected in Ankara city municipality - Today.az (İngilizce)
  67. ↑ Hocalı Katliamı’na Isparta’da anıt - Hürriyet
  68. ↑ Hocalı Katliamı Soykırım Anıtı için İlk Adımlar Atıldı - Belediye Eğitim Portalı
  69. ↑ Hocalı Katliamı Kurbanları İçin Büyük Anma. Katliamı dünyaya hatırlatmak için Taksim'de büyük bir anma töreni yapıldı. - TRT Haber
  70. ↑ Sarayevo’da Hocalı Soykırımı anıtı - Türk Haber Ajansı / THA
  71. ↑ Turkishny.com, Meksika'da Hocalı Soykırımı Anıtı Dikildi.
  72. ↑ Gazetevatan.com, Meksika'da Hocalı Anıtı!
  73. ↑ TRT Türk, Meksika'da Hocalı ve Aliyev Anıtı.
  74. ↑ Tadef.org.tr, Türkiye'de Hocalı Soykırımı Müzesi.

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/11/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.