İslam mitolojisi

İslam mitolojisi, İslam ile ilişkili bazı gerçeküstü dini anlatıların ve kavramların işlendiği mitoloji dalıdır. Geleneksel dinî literatürde genellikle İsrâîliyyât olarak ifade edilen mitolojik unsurların, İsrâîliyyât teriminden daha kapsayıcı ve bilimsel bir çerçeveye sahip olan "İslam mitolojisi" başlığı altında ele alınmaları önerilmiştir.[1]

Bir İran minyatürü, 16. yy, Zülkarneyn Cinlerin yardımıyla Yecüc ve Mecüc'ü medenilerden uzak tutan seddi inşa ediyor.

Mitoloji bir hikâyesi olan söylence veya anlatı kültürüdür ve kutsal bir hikâyeyi veya hikâyelerin anlamlarını çözmeyi amaçlayan çalışmaları konu alır.

Anlatıların kaynakları

Marduk, Marduk ile Marut arasında etimolojik köken bağlantısı kurulur

Sözlü anlatımlara dayalı, dinleyenleri eğlendirme, ders ve ibret yoluyla terbiye etme veya anlatıcılarına sosyal-maddi olanaklar sağlama gibi fonksiyonları olan Kıssacılık İslam kültür tarihinde bu kültür ve anlayışının gelişmesi ve yerleşmesinde önemli bir yere sahiptir.

Bu dini hikâyelerin kaynakları Kur'an ve hadis gibi İslam kaynakları ile sınırlı değildir. Yanı sıra İsrâîliyyât ve Kabala gibi Yahudi ve Hristiyan anlatıları ve kaynakları ile kutsal kitapları ya da sonradan Müslüman olan toplumların eski dini inançları, örf ve adetleri de kaynak olabilir. Bu kavramlar ve anlatılardan bazıları Müslümanlar tarafından zamanla benimsenmiş ve kutsal kabul edilmişlerdir.

Geleneksel anlayışta İslam mitolojisinin kaynağı olarak isminden de anlaşılacağı gibi Yahudi mitolojisi sorumlu tutuluyordu. Ancak bu yaklaşımın mitolojik inançların kaynaklarını tümüyle kapsamadığının anlaşılması, bilimsel anlayışın ve antropolojinin de gelişmesi ile her bir inancın kaynağının tek tek belirlenebilme aşamasına ulaşılmıştır. Bu bağlamda mitolojik kaynaklar da oldukça çeşitlendirilmiştir:

Tufan, Gustave Doré. Nuh Tufanı semavi dinlerin ortak bir inancıdır.

Doğaldır ki başta tüm Orta Doğu ve komşuluk ilişkileriyle Hint, İran, Anadolu, Mısır ve İslamın yayılmış olduğu tüm coğrafik bölgelerin inançları ve mitleri birtakım adaptasyonlar ile İslamileştirilmiş olsun. Mitolojik konular İslama toplumunda ortaya çıkan özgün konulardan oluşabildiği gibi, İslam toplumu tarafından yeniden yorumlanmış paylaşılan mitlerden de oluşabilmektedir.

İslam merkezli hikayeler

Siyer

Siyer hikâyeleri, içlerinde birçok mucizeyi ve ders alınması istenen olay ve korkutmaları barındırır. Örnekler: Bir kayanın yarığından çıkan Salih'in devesi, Muhammed'in doğum mitosu[Not 1][1][2], Miraç, mucizeler, kerâmetler, ilahi yardım (Bedir Savaşı'nda meleklerin İslam ordusuna yardım etmesi), kâfirlerin cezalandırılmaları, tufan, Fil Vakası, Ay’ın yarılması, Güneşin doğuşu veya batışının iki kişi hatırına geciktirilmesi (Ali ve Muhammed)[3] Muhammed'in şeytanla konuşması, Adem ile Havva'nın cennetten kovulduktan sonra Arafat'ta buluşması, şeytan taşlama, Yunusbalığının Yunus’u yutması, İbrahim'in ateşe atılıp ateşin suya dönüşmesi, Gökten kurbanlık koç indirilmesi, İsa'nın dirilmesi ve göğe yükseltilmesi.

Muhammed bölünen Ay'ı işaret ederken. 16. yüzyıldan kalma bir falnameden alınan bu anonim resimde Muhammed yüzü görünmeyecek şekilde resmedilmiştir.

Prof. Dr. Mehmet Özdemir Siyer yazıcılığı ile ilgili makalesinde, İbni İshak-İbni Hişam örneklerine, bu kitap ve risalelerde anlatılan yüceltmeci, olağanüstücü ve mucize olarak anlatılan rivayetlerin zaman içerisinde artan sayılarına dikkat çekmektedir. Bu tespitlerden bir diğeri de ilk yazılan siyer kitaplarında bulunmayan veya çok az bulunan, ancak zaman içerisinde siyer kitaplarında geniş yer işgal eden, Muhammed'in doğum mitosu, çocukluk ve gençlik dönemlerinde yaşadığı olağanüstülükleri irhasat rivayetleri ile ilgilidir.[4]

Bu hikayelerde Kâbe ve etrafında örgülenen hikayeler önemli yer tutar.

Yahudi-Hırıstiyan mitolojisiyle bağlantı

Muhammed İslamda Yahudi ve Hıristiyanlığı da içine alan tek tanrılı dinler silsilesinin son halkası kabul edilir ve Kur'an'da Kitab-ı Mukaddes kaynaklı birçok mitolojik hikaye bulunur.[5]

Osmar Schindler'in Davud ve Golyat isimli eseri (y. 1888), Calut bazı Kur'an tefsirlerine denizden elleriyle balık tutan ve onu güneşe doğru uzatıp kızartan bir dev olarak girer.

İslamda yaratılış hikayeleri

Bir ifrit tarafından süslenen Makhan, Genceli Nizami'nin hamsesi için kullanılmış, Buhara, 1648.

İlk insanlar: Bazı hadislere dayandırılan mitolojik inançlarda ilk insanların çok uzun boylu olduklarına ve binlerce yıl yaşadıklarına inanılır. Buna göre zamanın geçmesiyle insanların vücut ölçüleri, boyları ve yaşam süreleri kısalmış ve kısalmaya davam etmektedir. Bilinmeyen bir zamanda, altı günde yaratılan Dünya ve O’na bağlı varlıklar bütününe, cennette yaratılmış Âdem ve Havva’nın gönderilmesiyle başlayan serüven devam etmektedir.

Âdem ile Havva Allah’ın cennette çamurdan yarattığı ve sonra kendi Ruh’undan üfleyerek dirilttiği, bazı rivayetlere göre 38-40 metre boylarında, 1000 veya 2000 yıl yaşadığına inanılan ilk insanlardır.

Havva ile ilgili hadisler "Kadınlar hakkında hayır tavsiye ediniz. Çünkü kadın, eğri “kaburga kemiği”nden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri tarafı, en üst tarafıdır. Onu doğrultmaya çalışırsan kırarsın, hali üzerinde bırakırsan öyle kalır.”[6][7][8]

Kur'an'da Havva ismi geçmez. Ve Adem'in kaburga kemiğinden yaratıldığı ifadesinin yerini ikisinin de tek bir nefisten yaratıldığı ifadesi alır.

Tufan: Allah'ın yoldan çıkmış insan ırkını cezalandırmak için başvurduğu yöntemlerden biri, ikinci yaratılış, taşkın.

Nesneler, yerler ve olaylar

İnanç: Evren’in yaratıcısı Allah, Arş, Kürsi, Levh-i Mahfûz, Kalem, Allah'ın 99 ismi, melekler, peygamberler, kutsal kitaplar, kader ve kaza, kabir hayatı, diriliş, hesap, âmel defteri, mizan, sırat, cennet veya cehennemde sonsuz yaşam.

Cennette deveye binen huriler. 15. yüzyıl İran el yazması

Ruhaniler: Harut ve Marut, Ruhlar, Malik, Melekler, Cinler, İfrit, Zebaniler, İblis, Şeytanlar, Huriler, vb.

Tılsımlar: Belirli miktarda okunduğunda ya da yazılı muska olarak taşındığında kişileri düşmanlardan, şeytan ve cin gibi kötü ruhani yaratıklardan, hastalıklardan felaketlerden koruduğuna inanılan kutsal isim veya yakarışlardan oluşan dualar. Örneğin: Esma-ül Hüsna, Cevşen, Celcelutiye vb., nazar ve büyü duaları.

Yerler ve nesneler: Muallak taşı (Muhammed'in miraca yükselirken ayak batığı ve beraberinde bir miktar yükseldiğine inanılan taş), Burak, Hacerü'l-Esved (Cennetten yeryüzüne indiğine, indiği sırada bembeyaz olduğuna, insanların günahları yüzünden karardığına inanılan taş), Levh-i mahfûz, Sur, (İsrafil'in borusu), Arş, Kürsi, sidret'ül münteha, cennet, cehennem, sırat, araf, gök katları, cennet ve cehennemin tabakaları, Kevser Havuzu vb.

Kişiler ve topluluklarla ilgili hikâyeler: Mitolojik ve yarı mitolojik kişiliklerden oluşur. Âdem ile Havva, Habil ile Kabil, Şit, İdris, Nuh, Hûd, Salih, İbrahim, Lut, İsmail, İshak, Yakup, Yusuf, Musa, Yuşa, Davud, Süleyman, Belkıs, Hızır, Elyesa, Eyüp, İlyas, Lokman, Danyal, İsa, Meryem, Yahya, Zekeriya, Zülkarneyn, Karun, Yecüc ve Mecüc, Calut, Maymuna dönüştürülen insanlar[9], Ashab-ı Kehf, Samiri, Haman, Mehdî, Mesih, Deccal, Süfyan, Dabbe, Ebabil vb.

Helak edilen kavimler: Nuh tufanı, Ad kavmi, Semud kavmi, Lut kavmi, Medyen kavmi, Eyke kavmi ve Hicr kavmi.

Ayrıca Şii ve Alevi-Bektaşi kültüründe Ali, Fatıma[10], 12 İmam ile ilgili mitler.

Korku / Eskatoloji mitleri:

el-Kazvinî'nin İsrafil tasviri (1270)

Kısmen veya bütünüyle korku temalı başlıklardır. Dabbetül Arz, Kıyâmet, Ahir zaman, Yecüc ve Mecüc'ün seddin arkasından çıkarak dünyayı talan etmesi, Mehdi'nin dönüşü veya çıkışı, Mesih, kıyamet savaşı, kabir azabı, ölümden sonra diriliş, hesap, sırat, Deccal, Süfyan, cehennem azabı, zebaniler, Malik, kavimlerin helakı, Tufan, Ebabil, Şeytan, İblis, İfrit, Cin vb.

Modern mitler

Bilim ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak ayet ve hadislerin bağlam ve kapsamlarından kopartılarak, ayetlerin sıra numarası, ebced değerleri vb. yöntemlerle metinlere yeni anlamlar yüklenir. Bu şekilde Kur’an ve hadislerden neredeyse bütün ilim dallarına ve gelecekteki olaylara ait işaretler çıkartılır. Embriyoloji, yer bilimleri, astrofizik, tıp, elektrik, tren, aya gidiş, görecelilik kuramı, big bang, kara delikler, pulsarlar bu konuda verilebilecek örneklerden bazılarıdır. (İlgili madde: Scientific foreknowledge in sacred texts). (Ayrıca bakınız: Tıbb-ı Nebevi)

Dipnotlar

  1. ↑ Muhammed doğduğunda Kâbe’de 360 adet put devrilmiş, Kâbe ayağına kadar gelip ona secde etmiş, Medain'de Kisra'nın sarayının eyvanları yıkılmış, Save Gölü kurumuş, birçok kilise yıkılmıştır. Muhammed’in sünnetli olarak ve sırtında peygamberlik mührü ile doğması, şeytanların semaya çıkmalarının yasaklanması, Mekkelilerin Muhammed’i görüp onu Allah’ın elçisi olarak idrak etmeleri diğer mitolojik anlatımlardır.

Ayrıca bakınız

Dış kaynaklar

Kaynaklar

  1. 1 2 3 http://milelvenihal.org/dosyalar/milel-nihal-dergi/sayilar/MilelveNihal_c6_s1.pdf
  2. ↑ http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/303.pdf
  3. ↑ http://www.risaleara.com/oku.asp?a=makdis&id=884
  4. ↑ http://www.sonpeygamber.info/siyer-yaziciligi-uzerine
  5. ↑ Kitab-ı Mukaddes öyküleri ve Kur'an (İngilizce)
  6. ↑ Buharî, Nikâh 79, Enbiya 1, Edeb 31, 85, Rikâk 23
  7. ↑ Müslim, Radâ 65, (1468)
  8. ↑ Tirmizî, Talâk 12, (1188)
  9. ↑ http://www.gazetehayat.com/haber/Kuran-da-maymuna-donusen-insanlar/45108
  10. ↑ http://www.caferilik.com/ehlibeyt/hzfatima/faziletler.htm
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/28/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.