Veronalı İki Centilmen

The Two Gentlemen of Verona ilk baskısının (Birinci Folyo), basım 1623

Veronalı İki Gentilmen (İngilizce özgün adı:The Two Gentlemen of Verona) İngiliz oyun yazarı William Shakespeare tarafından tiyatro yazarlığı mesleğinin başlarında yazılmış komedi janrında bir oyundur. Shakespeare'in oyunları arasında en ufak sayıda oyuncu kapsayanı olup oyunları arasında ilk defa bir kadın kahramanın bir erkek çocuk elbiseleri ile sahneye çıktığı oyundur. İşlenen ana temalar arkadaşlık ve sadakatsizlikdir. Bazı yazarlar, oyunun en önemli olayının Proteus'un uşağı olan Launce'ın ile köpeği ile birlikte sahnede soytarılık yapmasını ve böylelikle esas kahramanlarından oyunu bir bakıma çalmaları olduğunu iddia etmektedirler.^[1]

Tarihsel arka plan

Veronalı İki Gentilmen oyununun kaynağı Portekizli yazar Jorge de Montemayor'un İspanyolca yazılmış Diana Enamorada adlı romantik romanı olduğu bilinmektedir. Bu eser 1559'da İspanyolca olarak basılmış; 1578'de Fransızca ve 1598'de İngilizce tercümeleri yayınlanmıştır. Shakespeare'in bu eseri ya Fransızca'dan İngilizce bir basımı yapılmamış tercümeden veya 1585'de sahneye konulan yazarı bilinmeyen bir tiyatro oyunundan aldığı sanılmaktadır.

Veronalı İki Gentilmen oyununun Shakespeare tarafından tam olarak ne zaman yazıldığı bilinmemektedir. Ama genel olarak Shakespeare'nin oyun yazarlığına başladığı çağlarda yazıldığı iddia edilmektedir. Bu oyun hakkında ilk yazılı referans 1590'li yıllarin başlarında hazırlandığı sanılan ve 1599'da basılmış olan bir Shakespeare eserleri listesidir. Bu oyun tam olarak, ilk defa 1623'de Shakespeare'in oyunlarının tümünün birlikte yayınlandığı Birinci Folyo baskıları arasında yer almıştır.

Bu oyunun İngiltere'de Shakespeare'in yaşadığı çağdan Cromwell ihtilali sırasında 1642de tiyatrolarin kapatılmalarına kadar İngiliz tiyatrolarında sahneye konulduğuna dair hiçbir belge elde bulunmamaktadır. İngiltere'de belgelenmiş olarak ilk sahneye konulması 1762'de, Launce ve köpeği sahnesine ek yapılıp uzatılmış bir şekli ile, Drury Lane Royal Tiyatrosu'ndadır ve tam metin ilk defa 1784 yılında Covent Garden'da temsil edilmiştir. Bu oyun İngiltere'de ve İngilizce konuşulan ülkelerde pek popüler olmayıp nispeten seyrek olarak sahneye konulmuştur. Halbuki Avrupa sahnelerinde daha çok popüler olarak oynanmıştır.^[2]

Şahıslar

Silviya (Ressam:Charles Edward Perugini)

'Milano Dükü: Silvia'nin babası

Valentin ve Proteus: İki Gentilmen

Silviya: Valentin'in sevdiği kız

Juliya: Proteus'in sevdiği kız

Lucetta: Juliya'nın dadısı

Antoniyo: Proteus'in babası

Thuryo: Valetin'in Silviya'ya aşkına budala rakip

Eglamur: Silvia'in kaçmasına yardım eden aracı

Speed: Valentin'in soytarı gibi bir uşağı

Launce: Proteus'un soytarı gibi bir uşağı

Pantino: Antonio'nun uşağı

Hancı: Milano'da Juliya'nin kaldığı han sahibi

Haydutlar: Valentin'e refkat edenler

'Uşaklar ve Çalgıcılar

Konu özeti

Valentin ve Proteus

Valentin Silviya'ya kur yaparken Milano Dükü tarafından gözlenmesi. (Ressam: Alfred Elmore)

Valentin'in Silviya'yi Proteus'dan kurtarışı (Ressam: William Holman Hunt)

İki genç gentilmen Valentin ve Proteus'dur. Oyunun başlangıcında Valetin hayat tecrübelerini artırmak için Veronadan ayrılıp Milanoya gitmeye hazırlanmaktadır. En iyi arkadaşı olan Proteus'a birlikte gelmesi için yalvarmaktadır. Ancak Proteus Juliya adlı bir kıza aşık olduğu için Verona'dan ayrılmak istemez. Valentin önce Proteus'a akla değil aşka daha önem verdiği için serzenişlerde bulunur ama Proteus'un Juliya'ya aşkının çok ciddi olduğunu anlayıp Milano'ya yalnız gider.

Bu arada Juliya Proteus hakkında dadısı Lucetta ile konuşmaktadır. Lucetta Juliya'ya Proteus'un iyi bir kişi olduğunu düşündüğünü ("Birçok iyinin arasında ben onu en iyi sayıyorum" diyerek) itiraf eder ve Proteus'u beğendiğini söyler. Kendinin de Proteus'u beğendiğini itiraf etmekten utanan Juliya Lucetta'yı biraz daha sıkıştırır. Bunu üzerine Lucetta kimden geldiğini söylemek istemedeği bir mektubu Juliya'ya verir; ancak Juliya'ya Valentin'in uşağının bu mektubu getirdiğini söyler. Proteus'un bu mektubu gönderdiğini sanmaktadır. Juliya Proteus'u sevdiğini Lucetta'ya söylememek inadıyla, mektubu kızgın bir tavırla yırtıp atar. Ancak Lucette ayrılınca mektubun parçalarını toplayıp birleştirir ve bunları öper.

Kaderin seçime göre Proteus'un babası, Valentin ve oğlunun diğer bir arkadaşı olan olan Pantino ile ayni fikirdedir ve oğlu Proteus'u Milano'ya göndermeye karar verir. Juliya bir ağlamaklı ayrılış sahnesinde Proteus'a olan sonsuz aşkı üzerine and içer; ikisi birbirlerine yüzük ve yemin verirler ve Proteus mümkün olan en yakın zamanda geri dönecegine söz verir.

Ne yazık ki Porteus Milano'ya varınca Valetin'in Milano Dükünün kızı olan Silviya'ya aşık olduğunu öğrenir. Juliya'ya eski aşkı ve yeminlerine rağmen, Proteus da Silviya'ya aşık olur ve bu aşkına engel olacak her şeyi ortadan kaldırmaya niyetlidir. Bu nedenle arkadaşı olan Valentin'e ihanet ederek, onu Dük'e jurnal ederek Valentin'in kızı Silviya'yi kaçıracağını söyler. Kızının Thuryo'ya evlenmesini isteyen Duk Valetin'i yaklattırıp Milano'dan sürgüne gönderir.

Milano'nun dışında Valentin ne yaptığını bilmez gezerken bir grup haydutla karşılaşır. Bunlar kendilerinin de bir zamanlar asılzade gentilmen olduklarını ve aynı şekilde sürgüne gönderildiklerini anlatırlar. Valetin onlara yalan olarak bir adamı adil bir kavga sırasında öldürdüğü için sürgüne gönderildiğini söyler. Haydutlar Valentini reisleri olarak seçmeye karar verirler. Valentin önce biraz tereddüt gösterir ama seçim alternatiflerinin ya kendilerine reis olmak ya da öldürülmek olduğu daha da açıklanınca, hemen kesin karara varır.

Diğer taraftan Proteus Silviya'yı kendine nasıl bağlabileceğini derin derin düşünmekdedir.

Verona'da ise Juliya Milano'ya gidip aşkını tekrar görmeyi arzu etmektedir ve seyahatte tecavüze uğramamak için bir genç erkek elbiseleri giyinip bir erkek coçuk gibi gitmeye karar verir. Delikanlı erkek elbisesi bulup giyinmek ve saçlarını bir genç erkek gibi kestirmede dadısı Lucetta'nın yardımını alır. Biraz alaya alınabilecek bir şekilde, dadısına Proteus'un sevgisini yalnız ve yalnız kendisinin kazanabileceğini ve sonunda Proteus'un sadaketli olacağından hiç şüphe duymadığını ifade eder.

Juliya Milano'ya vardığı zaman Proteus'un kendine ihanetini öğrenir ve ne yapacağına kesin karar verinceye kadar Sabestian adı altında bir genç olarak Proteus'un hizmetine girer. Önce, Proteus'un yeni olarak sevgisini kendine çektiği Silviya'dan nefret edeceğini sanmaktadır. Fakat Proteus ayak işi için onu bir mektup ile ve Juliya'nin kendine ayrılma yadigarı olarak verdiği yüzüğü vermek üzere Silviya'ya gönderir ve orada Silviya'nin Proteus'un bu sevgi gösterilerini nasıl küçümsedigini açıkca öğrenir. Juliya, Silviya'nin Proteus'un sevgisine hiç karşılık vermediğini ve eski sevgilisi Juliya'yi unutması dolayısıyla Proteus'a nefret duyduğunu anlar. Proteus Valentin'in ölmüş olduğu söylentileri hakkında haber verdiği için Silvia Valentin'i kaybettiği için çok üzüntülüdür. Bundan dolayı Juliya şaşırmış durumdadır ve Silviya'ya karşı tutumunun ne olacağını ona karşı nasıl davranacağını bilemez. Aynı nedenle Silviya'nin kendine Proteus göndermek için verdiği minyatür portresini ne yapacakdır bilemez. Proteus Silviya'nin hangi niteliklerini beğendiğini düşünür ve bunlara karşı kendinin ne nitelikleri olduğunu düşünür. Sonunda Silviya'nin kendinin acı akıbetine sempati duyduğu için, Juliya Silviya'ya iyi davranmaya karar verir.

Oyun Proteus orman içinde Silviya'ya tecavüz etme girişiminde bulunurken, çok gergin bir karşılaşma ile sona erer. Valentin Silviya'yı kurtarır ama sonra arkadaşlık adına kizi Proteus'a verir. Bu gerçekten incilip ezilmiş olan Juliya baygınlıklar geçirir ve bu halde gerçek hüviyeti ortaya çıkar. Birdenbire Proteus Juliya'ya olan aşkını hatırlar ve ona geri döner. Valetin Silviya ile evlenmek üzere bütün haydutlarla birlikte Milano'ya döner. Bu arada bir komik ara olarak, Launce'da yeni bir aşk aramaya başlamıştır ve bu nedenle istediği bir alt sınıf kızın özelliklerinin komik bir özetini yapar ve bu özellikler arasında "saçları sayısının kusurlarının sayısını geçmesini" arzu ettiğini bildirir.

Önemli temalar

Bu oyunun baş teması arkadaşlık ve aşk ilişkileri arasındaki çekişmedir: yani incelenen sorun yakın iki erkek arkadaş arasında bulunan arkadaşlık bağlarının onların sevdikleri kadınlara olan aşk bağlarindan daha önemli olup olmayacağıdır. Bu tema Avrupa Rönesans edebiyatinda sıksık işlenmiştir çünkü o devrin kültürüne göre iki erkeğin arkadaşlığı (daha alçak cinsel hislere dayanmadığı için) daha özlü ve daha önemlidir. Onun için Valetin'in Silviya'yı Proteus'a hiç Silviya'ya sorup sormadan 'vermesi', şimdiki modern standartlara göre biraz tuhaf bulunmasıne rağmen, zamanına göre uygun görülmektedir.

Adaptasyonlar

• Galt MacDermot, John Guare ve Mel Shapiro oyunu bir müzikal olarak adapte etmişlerdir. Muzikal 1 Aralık, 1971dan 20 Mayıs, 1973e kadar sahnede kalmıştır.^[3]
• Stuart Draper'un 2004de NevYork, Greenwiç Playhouse tiyatrosunda sahneye koyduğu gay adaptasyon.
• BBC 3.Radyo için 2007de Roger Elsgood'un yapımcılığını and Willi Richards'un rejisorlüğünü yaptıkları (Valasna'nin iki centilmeni (The Two Gentlemen of Valasna) adlı radyo piyesi, zaman ve mekân için 1857 yılına ve Malpur ile Valasna adlı iki hayalî Hindistan prensliğine adapte edilmiştir.

Uyarlanan filmler ve televizyon oyunları

• Shakespeare in Love" adlı filmde, bu oyunun Kraliçe I.Elizabet huzurundan sıksık oynanmasına dikkat çekilmektedir.
• 2006da hazırlanan ve beyaz-perdeye getirilen güya Kazakistan'da geçen komedi filmi Borat'ın Shakespeare'in bu oyunundan adapte edildiği iddia edilmiştir.^[4]
• Dawson's Creek adlı televizyon dizisinin 2000 yılı 4.sezonunda "Keypsayd'ın İki Centilmeni (The Two Gentlemen of Capeside)" adlı bölümü bu oyundan adapte edilmiştir.

Türkçeye çeviriler

• Verona’nın İki Asılzadeleri. Çev. Mihran M. Boyacıyan. İstanbul: Civelekyan Matbaası, 1302.
• Veronalı İki Centilmen. Çev. Avni Givda. Ankara: Maarif Matbaası, 1944.

Referenslar

1. ↑ Stanley Wells, (1997) "The Two Gentlemen of Verona" oyununa giriş notları, William Shakespeare: The Complete Plays: Early Comedies, London, Folio Society, say.4.
2. ↑ Stanley Wells (1997), @The Two Gentlemen of Verona," oyununa giriş notları, William Shakespeare: The Complete Plays: Early Comedies, London, Folio Society, sayfa. 3.
3. ↑ Green, Stanley. The World of Musical Comedy. San Diego: Da Capo Press, 1980: 350.
4. ↑ Amerikan WNYC TV istayonu icin için David Mamet'le yapılan bir raportaj

Dışsal kaynaklar

• Wikisource'da Veronalı İki Centilmen oyununun tam metni İngilizce.
• The Two Gentlemen of Verona- İngilizce Project Gutenberg tarafından hazırlanmış düz metin.
• The Two Gentlemen of Verona - İngilizce HTML yazılımlı metin.
• The Two Gentlemen of Verona- İngilizce endekslenmiş ve ayrıntılı araştırma yapılmaya hazır metin.