Türkoloji
Türkoloji (Osmanlıca Türkiyat) veya Türklükbilimi, Türk halkları ve özellikle Türk dil ve lehçeleriyle ilgilenen bilim dalı. Türk dilini, edebiyat, tarih, din ve Türk toplumlarının manevi, maddi kültürünü sistematik şekilde toplar ve araştırır. Geçmiş ve günümüz Türkçesi ve Türk toplumları ana konusunu oluşturur. Bu bilimde uzmanlaşan kişilere Türkolog denir.
Tarihçe
Kökenler: Şarkiyat ve Türkoloji
Türkoloji Batı'nın "Doğu"yu öğrenme/değerlendirme çabası olan oryantalizm/şarkiyatçılık bağlamında bir sistematik kazanmıştır. İlk Türkoloji Kürsüsü 1795’te Paris’te "Ecole des Languages Orientales Vivantes"da kurulmuştur. Bunu Şarkiyat ve Türkoloji ile ilgili enstitüler takip etmiştir. Moskova’da (1814) Paris’te (1821) ve Londra’da (1906) kurulan bu tür kuruluşların yayımladığı çok sayıda bilimsel eser, dergi, makale ve bültenler mevcuttur.
Osmanlı Döneminde Türkoloji çalışmaları
Türkiye'de Türkoloji çalışmaları Şemseddin Sami’nin, Ahmet Vefik Paşa’nın hatta Ali Suavi’nin münferit yazılarıyla başlamıştır. II.Meşrutiyet sonrasında esas olarak batı kaynaklarını aktarmak temelinde sürmüştür.
Cumhuriyet Döneminde Türkoloji çalışmaları
Osmanlının yüzyıllarca ihmal ettiği, önemini farkettiğinde ise çok geç kaldığı için batı merkezli çalışmaları, kaynak aldığı bu bilim dalı ve Osmanlı medrese yapısı bağımsız Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasıyla tasfiye edilmiştir. Bunun yerine üretken ve ulusal bilimsel çalışmalar başlatılmıştır. Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk’ün isteği ve katkılarıyla kurulmuş, İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olarak Türkiyat Enstitüsü oluşturulmuştur.
Türkçe'nin ve Türk kültürünün envanterini kaydetmek için, dönemin çok kısıtlı kaynaklarına rağmen, özverili araştırmacıların çabalarıyla, Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu ve benzeri eserler bilimsel alana kazandırılmıştır.
2000 sonrası Türkoloji
Türkiye'de 100'e yakın Türk dili ve edebiyatı bölümünde "Türk dilbilimcisi" unvanıyla Türkolog yetiştirilmektedir.[1] Her yıl mezun olan binlerce Türk dili ve edebiyatı bölümü mezunu kişinin Türklük bilimi yerine edebiyatçı olarak nitelendirilmesi ve bölümlerin de Türkoloji konusunda bilinçsiz olması neticesinde Türkoloji adında yeni bölümler ve enstitüler kurulmuştur.[2]
Türkiye dışında da Türkoloji bölümleri vardır. 57 ülkedeki 223 merkezde akademik eğitimin yanında ticari ve turistik amaçlarla da Türkçe öğretimi yapılmaktadır. Türkiye dışında Türkçe öğretilen merkez sayıları şöyledir: Amerika Birleşik Devletleri (20), Afganistan (1), Almanya (13), Arnavutluk (1), Avustralya (1), Azerbaycan (1), Belarus (6),Belçika (4), Bosna-Hersek (2), Bulgaristan (6), Çin Halk Cumhuriyeti (2), Danimarka (1), Endonezya (2), Estonya(1), Filipinler (1), Finlandiya (2), Fransa (2), Güney Kore (6), Güney Kıbrıs Rum Kesimi (1), Gürcistan (1), Hollanda (3), Irak (2), İngiltere (6), İran (1), İspanya (4), İsveç (2), İsviçre (1), İtalya (3), Japonya (6), Kazakistan(1), Kırgızistan (8), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (6), Litvanya (2), Lübnan (1), Macaristan (2), Mısır (3), Moğolistan (1), Moldova (3), Özbekistan (1), Pakistan (1), Polonya (2), Romanya (8), Rusya (14), Sırbistan (1), Singapur (1), Suriye (2), Tayland (2), Tayvan (2), Türkmenistan (1), Ukrayna (13), Ürdün (4), Yakutistan (1), Yugoslavya (1), Yunanistan (5). Türkiye dışında 48 ülkede Türkçe yabancı dil olarak okutulmaktadır.[3]
Bazı önemli Türkologlar
- Adile Ayda (1912–1992)
- Agop Dilaçar (1895–1979)
- Ahmet Caferoğlu (1899–1975)
- Ahmet Temir (1912–2003)
- Albert von Le Coq (1860–1930)
- Aleksandr Borovkov (1904-1962)
- Aleksandr Mihayloviç Şerbak (1926-2008)
- Anatoly Khazanov (1937- )
- Anna Vladimirovna Dybo (1959- )
- Andrey V. Anokhin (1867–1931)
- Annemarie von Gabain (1901–1993)
- Ármin Vámbéry (1832–1913)
- Bahaettin Ögel (1923–1989)
- Benjamin P. Yudin (1928-1983)
- Bernát Munkácsi (1860–1937)
- Chokan Valikhanov (1835–1865)
- Christopher Beckwith (1945- )
- Dimitri Kantemiroğlu (1673-1723)
- Ebu'l Gazi Bahadır Han (1605–1664)
- Édouard Chavannes (1865–1918)
- Edward Gibbon (1737–1794)
- Ekrem Čaušević
- Étienne de la Vaissière
- Franz Altheim
- Gabdulkhay Akhatov (1927–1986)
- Gerard Clauson (1891–1974)
- Gerhard Doerfer (1920–2003)
- Gerhardt Friedrich Müller (1705–1783)
- Gunnar Jarring (1907–2002)
- Gustaf John Ramstedt (1873–1950)
- Gustav Haloun (1898–1951)
- Günay Karaağaç
- Gyula Mészáros (1883–1957)
- Gyula Németh (1890–1976)
- Hamilton J. R.
- Harold Walter Bailey (1899–1996)
- Hasan Bülent Paksoy
- Jalairi Kadir Galy
- Jan Jakob Maria de Groot (1854–1921)
- Jean-Paul Roux (1925–2009)
- Johannes Benzing (1913–2001)
- Josef Markwart
- Joseph de Guignes (1721–1800)
- Julius Klaproth (1783–1835)
- Irène Mélikoff (1917–2009)
- Karl Wittfogel (1896–1988)
- Kimal Akishev (1924–2003)
- László Rásonyi (1899–1984)
- Leonid Kızlasov (1924-2007)
- Lev Nikolayeviç Gumilyov (1912–1992)
- Liu Mau-tsai (Liu Guan-ying)
- Bazin Louis (1920-2011)
- Marcel Erdal
- Martti Räsänen (1893–1976)
- Matthias Castrén (1813–1852)
- Mehmet Fuat Köprülü (1890–1966)
- Mikhail Artamonov (1898–1972)
- Mirfatyh Zakiev
- Ahmet Nejdet Sançar (1910–1975)
- Nicholas Poppe (1897–1991)
- Nikolai A. Baskakov (1905–1995)
- Nikolai M. Yadrintsev (1842–1894)
- Orazak Ismagulov
- Osman Fikri Sertkaya (1946-...)
- Otto Donner (1835–1909)
- Paul Pelliot (1878–1945)
- Peter Zieme
- Philip Johan Tabbert (1676-1747)
- Philip Johan von Strahlenberg
- Rásonyi László (1899–1984
- Hüseyin Nihal Atsız (1905–1975)
- René Girard (1904–1968)
- René Grousset (1885–1952)
- Reşit Rahmeti Arat (1900-1964)
- Robert Mantran (1917–1999)
- Saadet İshaki Çağatay (1907–1989)
- Saul Abramzon (1905–1977)
- Sergey Malov (1880–1957)
- Talat Tekin
- Tibor Halasi-Kun (1914–1991)
- Vasily Bartold (1869–1930)
- Vasily Radlov (1837–1918)
- Vilhelm Thomsen (1842–1927)
- Vladimir Dal (1801–1872)
- Walter Bruno Henning (1908-1967)
- Walther Heissig (1913–2005)
- Wang Guowei (王国维, 1877–1927)
- Wikander S.Stig Wikander (1908–1983)
- Willi Bang (1869–1934)
- Yavuz Akpınar
- Yevgeny Polivanov (1891–1938)
- Yury Zuev (1932–2006)
- Zeki Velidi Togan (1890–1970)
- Zeynep Korkmaz
- Ziya Gökalp (1886–1924)
