Kirmen
Eğirmen veya eğirmeç; yün, keten, kenevir, pamuk gibi lifli hammaddeleri büküp ip yapmaya (eğirmeye) yarayan bir ucu çengelli tahta araçlara verilen ad. Bir çubuk ve çengelden oluşan eğirmene iğ denir.[1] Oldukça ilkel bir araç olan iğ üzerine daha sonraki dönemlerde yuvarlak bir ağırlık (ağırşak) geçirilmiştir. Altına artı şeklinde çubuklar geçirilmiş iğe ise kirmen denir. Eğirmenler ip üretiminde kullanılan, bilinen en eski araçlardır.
Etimoloji
İğ sözcüğü Eski Türkçedir ve Divan-i Lugat-it Türk'te de listelenir.[1] İğne sözcüğünün kökeni iğ'e dayanır.[2]
Robert Dankoff, kirmen kelimesinin Ermenice k’arman'dan geldiğini belirtir.[3] Hasan Eren ise, kirmen kelimesinin eğirmen kelimesinden geldiğini ve baştaki e sesinin düştüğünü ifade eder. Eren'e göre eğirmen kelimesi eğirmek fiiline -men eki getirilerek türetilmiştir.[4]
Kirmen
Kirmen; 1 cm kalınlığında, 3–4 cm genişliğinde ve 15 cm kadar uzunluğunda iki yassı ve 20 cm kadar uzunlukta, 1 cm çapında silindirik bir çubuk olmak üzere iki bölümden oluşur. Yassı parçaların ortası çubuğun serbestçe dönebileceği genişlikte deliktir. Çubuğun altta kalacak 5–6 cm. kadar uzunluktaki kısmı biraz geniş ve çıkıntılı olur. Üst ucu da ip bağlamak için çentiklidir. Yassı parçaların birinin orta kısmında diğeri geçecek genişlik ve derinlikte yarık vardır. Çubuğun kalın kısmı altta kalmak üzere, artı işareti şekline getirilmiş yassı parçaların ortasından geçirilir. Çubuk eksen görevi yapar. Döndürülerek bükülen (bu işleme eğirmek denir) ipler çapraz şekilde sarılarak yumak oluşması sağlanır ve eğirme işlemi tamamlanır.
Kaynakça
- 1 2 "iğ." Nişanyan Sözlük. 6 Kasım 2014
- ↑ "iğne." Nişanyan Sözlük. Erişim: 6 Kasım 2014.
- ↑ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
- ↑ Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 245-46