Geniş zaman

Geniş zamanı sembolize eden bir diyagram. Kırmızı çizgi yüklemin bildirdiği eylem veya durumu sembolize der. Kırmızı noktalar, cümledeki eylem veya durumun başlangıç ve bitiş zamanlarının belirsiz olduğunu ifade eder.

Geniş zaman, dilbilgisinde bir eylemin ya da durumun geçmişte, şu anda ve gelecekte gerçekleştiğini belirten zaman yapısı. Geniş zaman yapısı, eylem veya durumun ne zaman başladığını ya da ne zaman biteceğini bildirmez, sadece gerçekleştiğine dair bilgi verir.

Fiil cümlelerinde

Türkçede geniş zaman kipi fiil cümlelerinde fiil köküne -r, -ir veya -er eki eklenerek oluşturulur.[1] Ses uyumlarına göre ek üzerinde gerekli düzenlemeler yapılır.

Geniş zaman eki ünlü ile biten fiillerde -r şeklindedir:

Ünsüz ile biten fiillerde ise -ir, -ır, -er veya -ar hâlindedir.

Olumsuz hâli

Geniş zaman kipinin olumsuz hâli -me olumsuzluk eki, -z geniş zaman eki (1. şahıslar hariç) ve (varsa) ilgili şahıs eki ile oluşturulur:[2]

Türkçenin bazı ağızlarında -İstanbul Türkçesinden farklı olarak- geniş zaman kipinde 1. çoğul şahıs eki olarak -iz yerine -ik kullanılır:

Bu tür kullanımda olumsuz kip oluşturulurken -z eki de düşmez:

İsim cümlelerinde

İsim cümlelerinde geniş zaman, yüklem görevi yapan isim soylu sözcüğe -dir ek-fiili eklenerek oluşturulur. Bir tespiti, durumu veya olguyu bildirmek için kullanılır. Koşaç ya da bildirme eki olarak da bilinen -dir eki çoğunlukla (özellikle konuşma dilinde) gizli durumdadır:

Olumsuz hali değil koşacı ile oluşturulur:

Geniş zaman kipinin farklı görevlerde kullanımı

"İstek" anlamında

Geniş zaman kipi soru cümlelerinde bazen istek veya rica anlamında kullanılır:

"Geçmiş zaman" görevinde

Geniş zaman kipi Türkçede bazen -özellikle biyografilerde ve kurgusal eserlerde- geçmiş zamanı belirtmek için kullanılır:

"Gelecek zaman" görevinde

Geniş zaman kipi bazen -özellikle konuşma dilinde- gelecek zamanı belirtmek için kullanılır. Ancak bu kullanım gelecek zaman kipi kadar kesinlik arzetmez:

"Şimdiki zaman" kipinin geniş zaman görevinde kullanımı

Türkçede -yor eki ile oluşturulan şimdiki zaman kipi, bazen geniş zaman anlamında kullanılır:

Yukarıdaki örnekte konuşmacı öznenin eylemi "şu anda" değil; belirsiz, geniş bir zamanda yaptığını kastetmektedir. Bu nedenle yukarıda cümle "zaman bakımından" aşağıdaki geniş zaman kipindeki cümle ile aynıdır:

Kaynakça

  1. Geniş zaman Turkceciler.com. Erişim: 30 Ekim 2012.
  2. Fiil çekim ekleri Türkçeciler.com
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/8/2014. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.