Fortran

Fortran (önceleri FORTRAN), özellikle sayısal hesaplama ve bilimsel hesaplama için uygun olan genel amaçlı, yordamsal, zorunlu programlama dilidir.

Tarih

1954'de IBM tarafından üretilen IBM 704 için ilk sürümü John Backus ve ekibi tarafından geliştirilmiştir. Backus ve ekibi Kasım 1954'de "The IBM Mathematical FORmula TRANslating System: Fortran" isimli raporu yayınlamışlardır. Fortran ilk yüksek düzey programlama dili olmasa da 1950'deki yüksek programlama dilleri derlenmeden, bir yorumlayıcı(interpreter) yardımıyla çalıştırılıyordu. Bu da makine koduyla yazılan programlardan en az 10 kat daha yavaş çalışmalarına sebep oluyordu. 1950'lerdeki bilgisayarlar için hız çok şey ifade ettiğinden yazması zor da olsa makine kodu bu yüzden hala populerdi. İşte bu noktada Backus ve ekibi hem yüksek programlama dilleri gibi kolay yazılabilen hem de makine kodunda yazılmış gibi hızlı çalışan bir programlama dili sözüyle Fortran 'ı tanıttılar.

Fortran 'ı diğer yüksek düzey programlama dillerinden ayıran bir çevirici yerine bir derleyici(compiler) kullanmasıydı. Program yüksek düzey dilde yazıldıktan sonra makine koduna çevriliyor ve böylece hız kaybı engelleniyordu. Her ne kadar ilk derlenebilir yüksek düzey dilin Fortran olup olmadığı hala tartışma konusu olsa da, Fortran geniş kitleler tarafından kullanılmış ilk yüksek düzey derlenebilir dildir. İlk Fortran sürümü Fortran 0 'dır.

Sürümleri

Fortran 0 : İlk Fortran sürümünde hız için esneklikten vazgeçildi. Bu yüzden ilk sürümde program içindeki tüm değişkenlerin önceden tanımlanması gerekiyordu.

Fortran I : Ocak 1955'de başlayan çalışmalar Nisan 1957 bitirilerek Fortran I tanıtıldı. İlk sürümden farklı olarak değişken isimleri 6 karaktere kadar çıkabiliyordu, veri giriş çıkış sisteminin düzeni değiştirilmişti. Ayrıca if ve do ifadeleri içeriyordu. Daha önceleri tekrarlama işlemi için özyineleme(recursion) kullanılırken do ifadesi sayesinde fonksiyon içinde yineleme(iteration) işlemi gerçekleştirildi. Fortan I 'deki değişken isimleri I,J,K,L,M,N ile başlıyordu. Bunun sebebi de o zamanki bilgisayarların bilimsel çalışmalarında kullanıldığından ve bilim insanlarının denklemlerinde değişken olarak bu harfleri çok kullanmalarından kaynaklanıyordu.

Fortran II : 1958 baharında tanıtılan Fortran II, Fortran I 'deki birçok hatayı düzeltiyordu. Getirdiği en önemli yenilik alt-programların ayrı ayrı derlenebilmesini sağlamaktı. Böylece alt-programda yapılan küçük bir değişim için tüm programı yeniden derlemek yerine, sadece alt-programın derlenmesi sağlandı. Bu zor olan ve genellikle makine hatası sonucu yarıda kalan derleme işlemine büyük bir kolaylık sağladı.

Fortran III : Fortran III tasarlanmasına rağmen asla geniş bir kullanım alanı bulamadı.

Fortran IV : 1960 ve 1962 yıllarında gelişmiş olan Fortran IV zamanın en geniş alanda kullanılmış programlama dili oldu. 1966'da Fortran 66 adı altında standart haline geldi(ANSI, 1966). Fortran IV büyük bakıma Fortran II 'nin gelişmiş haliydi. En önemli değişikliği mantıksal if ifadesi ve fonksiyonlara başka fonksiyonların parametre olarak aktarılabilmesiydi.

Fortran 77 : Fortran IV 'e ek olarak string işleme, mantıksal döngüler ve if ifadesine else ifadesi eklenmişti.

Fortran 90 : Fortran 77 'den epey farklı özellikleri vardır. En belirgin özelliği diziler için dinamik olarak yer ayrımının yapılabilmesidir. Ayrıca Case, Exit, Cycle, gibi yeni ifadeler eklenmiştir. Bir modul ünitesi eklenmiştir. Bu moduller Private veya Public ulaşım iznine sahip veri ve fonksiyon saklayabilmektedir. Ayrıca Fortran 77 'de olan bazı özellikler de yeni sürümden çıkarılmıştır. Fortran 90 ile birlikte FORTRAN olan yazım şekli Fortran olarak değiştirilmiştir.

Fortran 95 : Fortran 95 ile dil hala evrimini devam ettirmektedir...
Fortran 2000
Fortran 2003
Fortran 2008

(İntrinsic Fonksiyonları)

Fonksiyon                     Fonksiyonun anlamı            Giriş Tipi               Sonuç Tipi

ABS(x) 	               x’in mutlak değeri            gerçel/tamsayı           gerçel/tamsayı

SQRT(x) 		 x’in karekökü		       gerçel 			gerçel

SIN(x)		 x’in sinüsü		       gerçel 			gerçel 	

COS(x)		 x’in kosinüsü	               gerçel 			gerçel 		

TAN(x)		 x’in tanjantı		       gerçel 			gerçel 		

LOG(x)		 x’in doğal logaritması	       gerçel 			gerçel 		

LOG10(x)		 x’in 10 tabanına göre	       gerçel 			gerçel 	

logaritması

ASIN(x)		 x’in sinüse göre tersi	       gerçel 			gerçel 		

ACOS(x)		 x’in kosinüse göre tersi      gerçel 			gerçel 		

ATAN(x)		 x’in tanjanta göre tersi      gerçel 			gerçel 	

MOD(x,y)		 x’in y’ye bölümünden kalan    gerçel 			gerçel 	

tamsayı tamsayı

MIN(x1, x2, ..., xn)   (x1, x2, ..., xn) sayılarının  gerçel/tamsayı           gerçel/tamsayı 			

en küçüğü

MAX(x1, x2, ..., xn)	(x1, x2, ..., xn) sayılarının   gerçel/tamsayı 		gerçel/tamsayı 	

en büyüğü

SINH 		 sinüs’ün hiperbolü		gerçel			gerçel

tamsayı tamsayı

COSH	 kosinüsü’ün hiperbolü	 gerçel			gerçel

tamsayı tamsayı

TANH		 tanjant’ın hiperbolü		gerçel			gerçel

tamsayı tamsayı

EXP(x)		 	 			gerçel			gerçel

Kaynak

• Concepts of Programming Languages - Robert W. Sebesta