Devoniyen

Devoniyen Dönem, Paleozoik zamanın dördüncü alt bölümü olarak Devoniyen kayaç sistemlerinin oluştuğu jeolojik zaman dilimidir. Günümüzden 417 milyon yıl önce başlayıp 354 milyon yıl önce sona erdiği kabul edilir.

Yeryüzü ve iklim

Devoniyen Dönem'in başlarında yeryüzünde iki dev kıta vardı: Gondvana ve Lavrasya. Gondvana, güney kutbuna doğru kayarken büyükçe bir bölümü de Lavrasya'yı güneyden sıkıştırmaya başladı. Dönemin sonuna doğru iki kıta birleşerek tek dev kıta Pangea'yı oluşturacaklardır. Her iki kıtanın birbirine çarptıkları uzun hat boyunca yeni dağ oluşumları ortaya çıkarken yoğun volkanik etkinlikler de yaşanmıştır. Günümüzde yüzeye yakın olarak bulunan maden yatakları bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Her iki kıta arasındaki okyanus tabanında magmanın yaptığı basınçla yükselmeler oluşmuş, bunun sonucunda da deniz seviyesi tüm dünyada yükselmiştir. Bu dönemde gezegenin yüzde seksen beşi denizlerle kaplanmıştır. Bugünkü kuzey ve Güney Amerika, Sibirya ve Avustralya'nın büyük bir bölümü, dönemin ortalarına doğru sığ denizlerle kaplıydı. Günümüzün Kuzey Kanada'sında ve güney Çin'de ilk kez tropik yağmur ormanları oluştu. Güney kutbu üzerinde bulunan Amazon bölgesinde buzullar vardı.

Dönem boyunca iklim ılıman, hatta sıcaktır. Kıtaların iç kesimleri kurak geçmiştir.

Deniz yaşamı

Devoniyenin sıcak ve sığ denizleri, çeşitli ve çok sayıda omurgasız grubuna ev sahipliği yapıyordu. Mercan, sünger ve alg birlikteliğiyle kurulan resifler bu dönemde de çok yaygındı.

Silüryenin en yaygın gruplarından olan dallı bacaklılar, Devoniyen denizlerinde de başarılarını sürdürerek hem çeşitlilikçe hem de yaygınlıkça zirveye ulaştı. Salyangozlar, ve midyeler gibi yumuşakça grupları Silüryen’deki durumlarını korurken, nautiloid benzeri bir kafadan bacaklıdan kök alan ammonitler ortaya çıktı. Bu dönemden sonra oldukça yaygın olan ammonitlerin geriye bıraktığı kabuklar, büyük kireçtaşı yataklarını oluşturdu.

Kambriyen ve Ordovisyen'in baş rol oyuncularından olan üç loblular iyice azaldı. Az sayıda grup yaygındı ve bazı dev biçimler evrimleşmişti. Balıklar ve kafadan bacaklılar gibi serbest yüzücü yırtıcıların sayısındaki artışın, üç lobluların sonunu hazırladığı düşünülüyor. Devoniyen sonunda üç loblu gruplarının çoğu yok oldu.

Silüryen'de ortaya çıkan çeşitli balık grupları varlıklarını sürdürürken, Devoniyen'de pek çok yeni ve gelişmiş balık grubu ortaya çıkıp, hızla çeşitlendi. Balık gruplarında görülen bu çeşitlilik ve yaygınlıktan dolayı dönem "Balıkların Çağı" olarak adlandırılır. İlk kez Ordovisyen’de ortaya çıkan çenesiz balıklar olan zırhlı balıklar, Devoniyen boyunca varlığını sürdürdü; ancak, çağın kapanmasıyla büyük oranda ortadan kalktı. İlk çeneli balıkların Silüryenin sonunda ortaya çıkmasından sonra köpek balıklarının ve vatozların içinde bulunduğu grup olan kıkırdaklı balıklar da ilk kez Devoniyen’de ortaya çıktı, çeşitliliklerini Karbonifer ve Permiyende artırdı.

Kara yaşamı

Bitkiler Devoniyen'de büyük bir evrimsel sıçrama yaptı. Devoniyen’in başlarındaki bitkiler 15-20 santimetre boylarında, suya en azından neme bağımlı, yapraksız, otsu ve sürünücü bitkilerdi. Dönemin sonlarına doğru ise odunlaşmış gövdeleri, 30 metreyi bulan boyları ile ilk ağaçların oluşturduğu ormanlar Devoniyen kıtalarını kapladı ve ilk tohumlu bitkiler ortaya çıktı. Bitkilerde görülen bu evrimsel gelişim, her ne kadar Kambriyen’dekiyle çok benzerlik göstermese de, "Devoniyen Patlaması" olarak değerlendirilir.

Bitkilerin evrimsel bir sıçrama yaşadığı Devoniyende, buna paralel olarak onlarla aşağı yukarı aynı zamanda karaya çıkan eklem bacaklılarda da benzeri bir çeşitlenme ve gelişme oldu. Erken Devoniyen faunasının üyeleri temel olarak eklem bacaklılardı.

Devoniyen Dönem'in sonu

Devoniyen'in sonlarına doğru bir kitlesel yok oluş yaşandı. Henüz yolun başında olan karasal ekosistemlerin belirgin şekilde etkilenmediği yok oluşta, deniz yaşamı büyük zarar gördü. Resifler tamamen yok olurken, mercanlar da ciddi biçimde azaldı. Dallı bacaklılar, üç loblular ve ilkel balık grupları ya iyice azaldı ya da tamamen yok oldu. Planktonik graptolitler tamamen yok oldu. Ilıman türler yok oluştan tropik olanlara göre daha çok etkilenmiştir.

Kaynakça

• http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Devoniyen/index.htm

Ayrıca bakınız

• Jeolojik Devirler