Ahmet Temir

Ahmet Temir (d. 14 Kasım 1912, Elmet, Kazan - 19 Nisan 2003, Ankara, Türkiye), dil ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınan Türkolog.

Hayatı

Gençliği

Aslen Kazan Tatarlarından olan Ahmet Temir, Henüz beş yaşında iken 1917 Ekim Devrimi patlak vermiş, iç savaş çıkmış ve henüz 10 yaşında iken bölgede hüküm süren dehşetli açlığı görmüştür. İlk eğitimini o zamanlar Kazan'a bağlı bir kasaba olan Elmet’te bir medresede görür.

1920'de babasını Bügülme'ye imam tayin edildiği için ailesi yaşadığı kenti değiştirmek zorunda kalır. Ahmet Temir bir Rus okuluna kaydedilir. Akrabası olan tanınmış Tatar tarihçisi Hadi Atlasi'nin teşviğiyle Almanca öğrenmeye başlar ancak 1926 yılında Ahmed'i molla çocuğu olduğu için okuldan kovarlar. Bu durum onu ülkeden kaçma gibi zor bir karara yöneltir. Henüz 17 yaşında iken 17 haziran 1929'da dört arkadaşı ile büyük zorluklarla Batum'a ulaşır, ancak üçü güvenlik güçlerine yakalanır. Ahmet ile sonra Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü olacak Ahat-Ural Bikkul, çeşitli tehlikeler atlatarak gizlice 8 Temmuz 1929'da Sovyetler Birliği'nden kaçıp Türkiye'ye iltica ederler.^[1]

Akademik hayatı

Prof. Dr. Yusuf Akçura'nın kefil olmasıyla önce Trabzon Muallim Mektebi'ne oradan da İstanbul Haydarpaşa Lisesi'ne devam eden Ahmet Temir, 1935'te bu liseden mezun oldu. Ankara'da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ni (DTCF; sonradan Ankara Üniversitesi DTCF) bitirdikten sonra Almanya'ya giderek Die Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen (1956; Eski Türkçede Bağlaçlar ve Cümle Girişimleri) adlı teziyle Berlin Üniversitesi'nde doktorasını tamamladı (1943). Aynı üniversitede Tatarca dersleri verdi.

Hamburg Üniversitesi'nde Türkçe okutmanı (1952-54) ve Türkoloji ve Mongolistik doçenti (1953) olarak çalıştı. Daha sonra Hasanoğlan Öğretmen Okulu'nda Türkçe öğretmenliği yaptı. DTCF'de Türkoloji ve Mongolistik doçenti olarak çalışmaya başladı (1955).

Ahmet Temir, 1961'de Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nün kurucuları arasında yer aldı ve bu tarihten 1975'e değin enstitünün başkanlığını yaptı. Bir dernek statüsüne sahip Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, çağdaş Türklük araştırmaları alanında en verimli dönemini 1962-1975 yılları arasında Prof. Dr. Ahmet Temir'in başkanlığı döneminde yaşamış, Türkiye kamuoyu Türkiye dışındaki Türkler hakkında bilimsel bilgiye Türkiye sathına dağıtımı düzenli olarak yapılan Enstitü’nün aylık yayın organı Türk Kültürü ile erişebilmiştir.^[2]

1962'de profesör olan Temir, 1982'ye değin DTCF'deki görevini sürdürdü. 1984-85 yıllarında Marmara Üniversitesi'nde ders verdi.

Uluslararası Doğu Araştırma Derneği, Fin-Ugor Derneği, Ural-Altay Derneği ve Türk Dil Kurumu üyesi olan Temir'in çeşitli yerli ve yabancı dergilerde incelemeleri yayımlandı. Monğolun ni'uça tobça'an adlı yapıtı, Almanca ve Rusça çevirilerini Moğolcasıyla karşılaştırarak Moğolların Gizli Tarihi (1948, 1986) adıyla Türkçeye çevirdi. Temir'in öteki kitapları arasında Kırşehir Emiri Cacaoğlu Nureddin'in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi (1959) ve Milliyet Ülküsü İçinde Bilim ve Eğitim (1961) sayılabilir.

Eserleri

Kaynakça